Don’t look down

Als beginnend onderzoeker in 1992 was de eerste opdracht die ik kreeg bij het Waterleidingbedrijf Zuid-Holland Oost: ”Kijk jij eens naar het oplopende zoutgehalte van pompstation Lexmond.” Gevreesd werd voor verzilting uit de diepe ondergrond; de doodsteek voor vele Zuid-Hollandse grondwaterwinningen in de vorige eeuw. Mooi werk. Eerst uit allerlei archiefmappen de analyseresultaten sinds de jaren zeventig overtypen en ordenen in Lotus123, en dan puzzelen.

door Harrie Timmer

Harrie TimmerUit de combinatie van hydro-chemische beschouwingen, zoutwachters en de eerste digitale grondwatermodellen was de conclusie snel helder: De oplopende zoutconcentratie lag niet aan het optrekken van zout uit de diepe ondergrond, maar aan de infiltratie van verontreinigd rivierwater uit de nabijgelegen Lek naar de diepe watervoerende pakketten. Ongerept duizenden jaren oud grondwater werd langzaam verdrongen door geïnfiltreerd rivierwater, inclusief alle bijbehorende verontreinigingen. “Onzichtbaar erfgoed in gevaar”, in de woorden van de oud-directeur. Reden om de drinkwaterzuivering in 2005 grondig uit te breiden. Na het zout kwam het bestrijdingsmiddel Bentazon dat in de jaren 80 in hoge concentraties in het rivierwater zat.

Dit illustreert een proces dat in heel Nederland speelt. Tijdens mijn werkzame leven verdwijnen de laatste schone grondwatervoorraden. In mijn rug priemen inmiddels de ogen van mijn zoons. Wat voor wereld draagt mijn generatie over? Lastige vraag. Aan visie ontbrak het ons niet. De Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) uit het jaar 2000 is conceptueel geweldig. Maar als je je blik naar beneden richt en het grondwater analyseert, dan zie je dat het ergens in de uitvoering vreselijk is misgegaan.

Het doel is een gifvrij milieu in 2050. Die wereld wil ik overdragen. Het glas is halfvol. Maar vooralsnog met vies water

Overal vinden we inmiddels PFAS, bestrijdingsmiddelen en röntgencontrastmiddelen. Op elke plek waar rivierwater (of regenwater vermengd met afvalwater) infiltreert, vind je in de ondergrond een gelaagd archief van decennialang onmachtig beleid. Stoffen uit de jaren 50, 60, 70 en 80 keurig op een rijtje. Een ongemakkelijke waarheid, die overeenkomsten vertoont met de recente film ‘Don’t look Up’, waarin een komende vernietigende inslag van een komeet handig weg-gecommuniceerd wordt. De komeet helaas niet.

Ook rond de KRW redeneren we de problemen weg en is het beleid soms meer gericht op: ‘Hoe kom ik er mee weg in Brussel’, dan om werkelijke stappen naar een schone leefomgeving te maken. Het Europese Zero Pollution Action Plan uit 2021 biedt gelukkig weer nieuw perspectief. In dit plan staan de principes van voorzorg, het aanpakken van vervuiling aan de bron, en de vervuiler betaalt, weer centraal. Het doel is een gifvrij milieu in 2050. Die wereld wil ik overdragen. Het glas is halfvol. Maar vooralsnog met vies water.

Harrie Timmer is geohydroloog en schrijft een column in het vakblad

MEER COLUMNS VAN HARRIE TIMMER
De disfunctionele kringloop van rijksbeleid en regionale regie
We zijn ze, en ze doen het best goed
Een geborgde zetel voor de regenboogforel
Doen is het nieuwe denken
Het parallelle universum van de waterwereld
Nader onderzoek wordt niet aanbevolen
Een wet op de milieudoelen
U drinkt uw eigen gezeik