De rijksoverheid beschermt de drinkwatervoorraden niet doeltreffend tegen de risico’s van het boren naar aardwarmte (geothermie). Dat concludeert de Algemene Rekenkamer in het onderzoek ‘Stille wateren, in diepe gronden’. De regie in de ondergrond ontbreekt, aldus het instituut, en dat is zorgwekkend.
Volgens de Algemene Rekenkamer leidt geothermie tot reële risico’s voor de kwaliteit van ons drinkwater. Dat komt allereerst door onduidelijkheden in het beheer van de ondergrond. Zo worden steeds meer geothermieprojecten door zowel private als (semi-)publieke partijen opgestart, terwijl toekomstige drinkwatervoorraden nog niet officieel zijn aangewezen en worden beschermd.
Sinds 2007 wordt er in Nederland naar aardwarmte geboord. Tot 2020 waren er 22 putten geslagen, vooral in glastuingebieden. Geothermie is een duurzaam alternatief voor gas en olie en de ambitie van de rijksoverheid is dan ook om de toepassing snel op te schalen, ook in stedelijk gebied.
Zowel drinkwater als aardwarmte zijn van zeer groot belang, schrijft de Rekenkamer. "Het is echter de vraag of beide functies veilig samengaan in de drukke ondergrond. Met de hoge bevolkingsdichtheid is het in Nederland niet alleen druk bovengronds, maar ook in de ondergrond strijden diverse activiteiten om de schaarse ruimte."
Lekkages
Zo’n 60 procent van ons drinkwater wordt gewonnen uit zoet grondwater, dat zich op een diepte van 20 tot 300 meter bevindt. Daaronder, tussen de 200 en 700 meter diep, liggen reservevoorraden. Aardwarmte komt uit aardlagen op 2 tot 3 kilometer diepte, waaruit zout, warm water wordt opgepompt.
Ondanks het verschil in diepte kunnen beide activiteiten met elkaar in conflict komen, aldus de Rekenkamer. Zo zijn geothermiebuizen gevoelig voor corrosie (roest). Het water dat diep uit de ondergrond wordt opgepompt is niet alleen warm en zout, maar bevat ook toegevoegde chemicaliën om corrosie te remmen. Als er gaten in de buizen ontstaan, kan het zoute water weglekken naar de zoetwaterlagen waaruit drinkwater wordt gewonnen. Dat is ook meermaals gebeurd; alleen al in 2020 zijn drie putten langdurig stilgelegd in verband met mogelijke lekkages.
Daarnaast worden bij de aanleg van geothermiesystemen lagen in de ondergrond doorboord. Wanneer deze niet goed worden afgedicht, kunnen grondwaterverontreinigingen zich verspreiden naar onze drinkwatervoorraden. Of er zulke incidenten zijn geweest, is niet geregistreerd.
Aanbevelingen
De Rekenkamer vindt dat de risico’s van geothermie voor ondergrondse drinkwaterbronnen helder moeten worden afgewogen in de vergunningverlening voor geothermie. Daarbij moeten de adviezen van de decentrale overheden, waaronder de waterschappen, veel beter dan nu worden betrokken.
Verder meent ze dat de ministers van Economische Zaken (verantwoordelijk voor geothermie) en Infrastructuur en Waterstaat (verantwoordelijk voor de drinkwatervoorziening) voor meer samenhang in de wet- en regelgeving moeten zorgen. Voordat verder wordt opgeschaald, moet duidelijk worden hoe de belangen van geothermie en drinkwatervoorziening zich tot elkaar verhouden.
Reactie
In hun reactie op het rapport, die daarin is opgenomen, zeggen de verantwoordelijke bewindslieden dat al de nodige stappen zijn gezet. Zo wordt gewerkt aan de herziening van de Mijnbouwwet. Dat er spanning kan ontstaan tussen het belang van geothermie en dat van de drinkwatervoorziening, herkennen zij niet.
Deze reactie stelt de Rekenkamer niet gerust. "De ministers zien de urgentie van het probleem en het belang van meer centrale regie onvoldoende in", constateert ze. "Zij gaan daarmee voorbij aan problemen die zich in de praktijk voordoen."
Ook Vewin verbaast zich hierover, zo meldt de vereniging van drinkwaterbedrijven naar aanleiding van het rapport van de Rekenkamer. In een rapport dat Vewin samen met het Interprovinciaal Overleg (IPO) opstelde en dat binnenkort aan het Rijk wordt aangeboden, staat dat mijnbouw (inclusief geothermie) in gebieden met drinkwatervoorraden moet worden uitgesloten.
De Rekenkamer hoopt dat de Tweede Kamer de aanbevelingen uit het rapport meeneemt als die dit najaar de herziening van de Mijnbouwwet behandelt.
MEER INFORMATIE
Rekenkamerrapport ‘Stille wateren, in diepe gronden’
Reactie Vewin op het Rekenkamerrapport
H2O-bericht: SodM verscherpt eisen voor geothermie wegens lekkagegevaar
H2O-bericht: Gebruik van aardwarmte met 10 procent gestegen
H20-bericht: ILT: onzorgvuldig werk boorbedrijven risico voor bodem en grondwater
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.