Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat maakt 7 miljoen euro vrij voor maatregelen om in de zandgebieden water op te slaan om daarmee het grondwater tijdig aan te vullen. Ook steekt de bewindsvrouw geld in de aanpak van verzilting. De droogte heeft vorig jaar extra economische schade veroorzaakt van naar schatting 0,5 tot 2 miljard euro.
Dat is de uitkomst van het overleg aan de Beleidstafel Droogte die minister Van Nieuwenhuizen instelde om de aanpak van de droogte vorig jaar te evalueren. Aan die tafel zaten vertegenwoordigers van ministeries IenW, LNV en EZK, overheden (IPO en VNG), Rijkswaterstaat, de Unie van Waterschappen, drinkwaterkoepel Vewin, het Overlegorgaan Fysieke Leefomgeving en het Deltaprogramma. De tafel heeft in een tussentijdse rapportage een aantal aanbevelingen gedaan.
In reactie daarop stelt de minister 7 miljoen euro beschikbaar om snel enkele problemen aan te pakken. Van de 7 miljoen gaat 4 miljoen euro naar maatregelen voor het vasthouden van water op de hoge zandgronden in het oosten en zuiden van Nederland. 2 miljoen euro wordt gestoken in oplossingen tegen verzilting en het monitoren van de verdamping, 1 miljoen euro gaat naar onderzoek en kennisontwikkeling.
Grootste knelpunten
Daarmee wordt duidelijk dat de lage grondwaterstanden op de hoge zandgronden en het binnendringende zoute zeewater in IJsselmeer en het westen van het land door de Beleidstafel Droogte en de bewindsvrouw als de grootste knelpunten worden gezien.
Toch stelde de Beleidstafel Droogte vast dat de wettelijke kaders voor aanpak van de droogte toereikend zijn, schrijft Van Nieuwenhuizen in een brief aan de Tweede Kamer. De minister heeft dan ook besloten geen aanpassingen in wet- en regelgeving door te voeren. Wel moet er meer helderheid komen in bestaande regelgeving, schrijft ze. Daartoe doet de Beleidstafel aan aantal aanbevelingen.
Verdringingsreeks
Zo moet de nationale verdringingsreeks een duidelijke handleiding voor de toepassing krijgen. De waterbeheerders krijgen de aanbeveling om in 2019 een nadere regionale uitwerking van de verdringingsreeks op te stellen. Dat moet er toe leiden dat in de praktijk duidelijkheid komt over prioritering.
De Beleidstafel ziet ook urgentie in het klimaatrobuust maken van het grondwaterbeheer. De aanhoudend lage grondwaterstanden op de hoge zandgronden vragen om actie. Dat de waterschappen daar al mee bezig zijn wordt toegejuicht. Voor later is actief voorraadbeheer van grondwater de sleutel, aldus de Beleidstafel. “Door goed grondwaterbeheer in natte perioden kan schade tijdens droge perioden worden beperkt.”
Het watersysteem, dat nu vooral gericht is op het zo snel mogelijk afvoeren van overtollig water, moet beter toegerust worden op het vasthouden en infiltreren van water, schrijft de Beleidstafel. Van Nieuwenhuizen zegt die aanbeveling ter harte te nemen en kondigt een aantal aanpassingen aan in bestaande Deltaprogramma’s Zoet Water en Ruimtelijke Adaptatie.
Provincies krijgen het advies om grondwateronttrekkingen nabij kwetsbare grondwaterafhankelijke natuurgebieden in kaart te brengen, en te bepalen of maatregelen nodig zijn om onomkeerbare schade te voorkomen. “Dit is maatwerk en vergt bestuurlijke afweging op regionaal niveau”, aldus de Beleidstafel.
Grondwaterstanden
Lage grondwaterstanden kunnen ook tot problemen leiden in lage delen van Nederland, zeker als die gevoelig zijn voor bodemdaling of voor het droogvallen van funderingen. Schade treedt veelal op door langdurige cumulatieve processen. “Een droge zomer kan tot een versnelling leiden, zoals bleek in 2018 met huizen in kleigebieden waar droogtescheuren optraden”, schrijft de Beleidstafel.
Voor wat betreft de verziltingsproblemen stelt de Beleidstafel vast dat er tussen waterbeheerders en drinkwaterbedrijven tijdens de afgelopen droogte ‘verwarring’ is geweest over de aanpak en keuze bij de waterverdeling. Van Nieuwenhuizen kondigt aan met een beleidsregel te komen hoe er moet worden omgegaan met chloride in drink- en oppervlaktewater. Die regel zal uiterlijk 1 augustus worden vastgesteld en 1 april volgend jaar ingaan.
"Daarnaast zullen binnen het project Slim Watermanagement van het Deltaprogramma Zoetwater beheergrensoverschrijdende afspraken worden gemaakt hoe waterbeheerders het water gezamenlijk verdelen in omstandigheden van (dreigend) watertekort of –overlast", schrijft de bewindsvrouw aan de Tweede Kamer.
IJsselmeer
Rijkswaterstaat begint op korte termijn met extra monitoring in het IJsselmeer, laat Van Nieuwenhuizen weten. “Dat levert informatie voor eventuele aanpassingen in het spuibeheer.” Dat beheer droeg afgelopen zomer bij aan de verzilting van het IJsselmeer. Het beleid was erop gericht water vast te houden, waardoor er niet meer werd gespuid.
"Hierdoor liepen de zoutvangen over en liep het chloridegehalte in het IJsselmeer op tot boven de 150 mg/l", schrijft de Beleidstafel. Het beleid moet erop zijn gericht dat vóórkomen wordt dat zoutvangen overlopen, is de conclusie. "Dit vraagt echter om adequate monitoring en het gebruik van een bepaalde hoeveelheid zoetwater om het zoute water te spuien."
De drinkwaterbedrijven gaan investeren in grotere voorraden water. “Dit moet soelaas bieden in een extreme situatie van twee langdurende droge zomers achter elkaar,” aldus het rapport van de Beleidstafel.
Zoetwaterbuffer
Ander aandachtspunt is ook het IJsselmeer als zoetwaterbuffer. Tijdens de droogte leidde de waterverdeling tot dilemma's door tegengestelde belangen van de watergebruikers. Van Nieuwenhuizen wil nu voor de zomer 2019 bestuurlijke werkafspraken maken over de waterverdeling van het IJsselmeer in het droogteseizoen 2019. Die werkafspraken moeten voor 1 april 2020 bestuurlijk zijn vastgelegd.
Verder kondigde ze een studie aan naar de robuustheid van het IJsselmeergebied voor de waterverdeelfunctie. Rijkswaterstaat zorgt dat het waterpeil van het IJsselmeer op zijn hoogst is bij de start van de zomer, zodat een grotere zoetwaterbuffer ontstaat.
Economische schade
De Beleidstafel heeft een voorlopige schatting gemaakt van de economische schade door de droogte. Die ligt 0,5 tot 2 miljard hoger dan in een gemiddeld jaar. De grootste effecten doen zich voor in de voedselproductieketen en de transportketen. Voor natuur en schade in bebouwd gebied is nog geen kwantificering mogelijk wegens onvoldoende data, aldus de Beleidstafel.
Om de problemen voor de scheepvaart te verlichten, gaat RWS onderzoeken of zij zes tot acht weken verwachtingen kan afgeven voor verwachte waterstanden. Op langere termijn wordt gekeken naar het wegnemen van knelpunten zodat de rivieren bevaarbaar blijven tijdens droge zomers, zoals uitbaggeren van rivierbodems en het beter monitoren van de vaardiepte.
Eerste droogtemonitor
De Landelijke Commissie Waterdeling (LCW) heeft vandaag een startbericht uitgebracht over de droogte en de beschikbaarheid van water. Volgens de monitor is de situatie bij aanvang van het voorjaar normaal, maar lokaal is er op de hoge zandgronden nog sprake van een grondwaterachterstand.
MEER INFORMATIE
Kamerbrief over de eerste resultaten van de Beleidstafel Droogte
Rapport eerste fase Beleidstafel Droogte
Joke Cuperus (PWN): 'Betere monitoring in IJsselmeer nodig'
Eerste droogtemonitor van 2019
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.