Limburg komt met negen maatregelen voor klimaatrobuust watersysteem

Water met een beekdalbrede aanpak langer vasthouden, 25 procent van de verharde oppervlakten afkoppelen en infiltreren en de bodeminfiltratie met 10 millimeter laten toenemen. Met deze en nog andere maatregelen wil Limburg zorgen voor een robuust watersysteem dat bestand is tegen de gevolgen van de klimaatverandering.

De Provincie Limburg en Waterschap Limburg hebben hiervoor het afgelopen jaar de Limburgse Integrale Watersysteem Analyse (LIWA) uitgevoerd. Zij werden daarbij begeleid door de ingenieursbureaus Royal HaskoningDHV en Sweco. De verkenning heeft negen effectieve maatregelen (zie kader onderaan) opgeleverd, die zo goed mogelijk bijdragen aan opgaven als het verminderen van droogte en wateroverlast, de klimaatadaptatie en het bevorderen van waterkwaliteit.

Har Frenken

Bestuurder Har Frenken van Waterschap Limburg licht toe: “De kernvraag was: wat moeten we doen om in 2050 onze zaakjes op orde te hebben, rekening houdend met de klimaatscenario's van het KNMI? We denken met LIWA goud in handen te hebben. Partijen kunnen zich hierin herkennen en zien dat ze zelf ook een taak hebben. Als we de negen maatregelen uitvoeren, is de gemiddelde grondwaterstand in 2050 27 centimeter hoger dan nu.”

Duizenden stuwen geplaatst
LIWA is de opvolger van de analyse Nieuw Limburgs Peil van ongeveer tien jaar geleden. Frenken: “De exercitie is herhaald omdat de maatregelen uit het verleden weliswaar helpen, maar we het er niet meer mee redden gezien de klimaatverandering.” Volgens hem is het afgelopen decennium wel al het nodige bereikt. “Zo hebben we duizenden stuwen geplaatst om grondwaterstanden te verhogen. Ook durf ik te stellen dat Limburg het strengste beregenings- en verdrogingsbeleid van Nederland heeft. Er mogen geen putten en pompen meer bij. Ze kunnen alleen nog van eigenaar verwisselen.”

Een grote uitdaging in Limburg is de verstedelijking. Een vijfde van het oppervlak is verhard en zodanig ingericht dat water zo snel mogelijk weg moet. Daarom is in LIWA de maatregel opgenomen om minimaal 25 procent van het verharde gebied af te koppelen en ter plekke regenwater te infiltreren. “Het begint waar de druppel valt”, zegt Frenken. “We willen de infrastructuur robuuster maken. Hiervoor hebben we recent ook al regelgeving in de keur opgenomen.”

Een andere maatregel is om bij peilgestuurde drainage en boerenstuwen jaarrond uit te gaan van 50 centimeter onder maaiveld. Nu geldt dit alleen in de zomerperiode en is het niveau lager in de winter. “De maatregel draagt bij aan een dynamisch systeem waarin we alleen water afvoeren als het nodig is”", legt Frenken uit. “We gaan veel meer realtime het watersysteem sturen. Daarvoor moeten we het vertrouwen van de partijen in het landelijk gebied winnen dat een bui niet automatisch overlast betekent.”

Beekdalbrede aanpak
Limburg zet sterk in op ruimtelijke maatregelen die zich richten op systeemherstel rond de beken en op plateaugronden. Zo is het de bedoeling om een beekdalbrede aanpak te hanteren in beekdalen waar dat kansrijk is. Deze aanpak bestaat uit enerzijds het verondiepen en versmallen van beken zelf en anderzijds het anders inrichten van percelen langs de beek. In verband hiermee gaan dit jaar twee pilots bij de Geul en de Groote Molenbeek van start.

'We willen in beken structureel water omhoog zetten'

“Wij moeten de beekdalen robuuster inrichten om het weglopen van water te voorkomen”, zegt Frenken. “We willen in beken structureel water omhoog zetten. Dat neemt veel ruimte in beslag. Daarom willen we als waterschap grondposities hebben. We willen hiervoor onder meer met provincie en boeren grond uitruilen.”

Agrariërs staan er volgens Frenken positief tegenover. “Bij de hevige buien in 2014 en 2016 zijn heel veel landbouwgronden ondergelopen. Boeren beseften toen dat ze op een verkeerde plek zaten. Ze willen daarom graag grond met ons ruilen.” De waterschapsbestuurder ziet sowieso in Limburg het begrip toenemen voor maatregelen om het watersysteem te herstellen. “Het grappige is dat het twee jaar geleden voornamelijk ging over het voorkomen van natte voeten, terwijl nu het besef doordringt dat we water beter moeten vasthouden.”

Gigantische opgave
Van de voorgenomen maatregelen uit het eerdere Nieuw Limburgs Peil is uiteindelijk ruim 60 procent uitgevoerd. Neemt Frenken daarmee genoegen bij LIWA? “Ik zou er blij mee zijn, want we staan met elkaar in Limburg voor een gigantische opgave.” Het waterschap begint alvast zelf met ‘no regret’ maatregelen. “Daarom gaan we nu al extra stuwen plaatsen.”

Frenken wil tot slot kwijt dat het anno nu normaal zou moeten zijn dat gemeenten in nieuwbouwwijken klimaatneutraal bouwen. “Eigenlijk zou de ruimte in een bestemmingsplan standaard 20 procent groter moeten zijn dan wat wordt gebouwd, zodat de overblijvende ruimte kan worden gebruikt voor groen en blauw. Provincies kunnen hierbij een grote rol spelen via de provinciale omgevingsverordening. Ik vind dat de Unie van Waterschappen daarover om tafel moet met het Interprovinciaal Overleg. Anders blijven we doen wat we al deden en worden problemen nog steeds afgewenteld op ons watersysteem.”

Negen maatregelen voor de langere termijn
• 25 procent van de verharde oppervlakten afkoppelen en infiltreren
• Toename van de bodeminfiltratie met 10 millimeter
• Subirrigatie van landbouw uit grondwater ter vervanging van beregening
• Peilgestuurde drainage en boerenstuwen op 50 centimeter onder maaiveld jaarrond en peilopzet van tertiaire watergangen
• Stuwstanden van primaire en secundaire watergangen jaarrond op (hogere) zomerstand
• Beekdalbrede aanpak in een selectie van beekdalen
• Aanpak in de bufferzones van Natura 2000-gebieden en Natte Natuurparels
• Plateau-ontwikkeling in Zuid-Limburg door verruwing van landgebruik
• Bescherming van bronnen en freatische grondwaterwinningen in Zuid-Limburg