Met allerlei activiteiten zou morgen – precies zeshonderd jaar na het doorbreken van de dijken – en de dagen erna de Sint-Elisabethsvloed worden herdacht. De recent aangescherpte coronamaatregelen hebben roet in het eten gegooid. Een aantal exposities in Zuid-Hollandse en West-Brabantse musea gaat wel door.
Het had het hoogtepunt van het themajaar 600 jaar Elisabethsvloed moeten worden, maar de voor de komende dagen geplande bijeenkomsten, lezingen, rondvaarten en zelfs een heuse nacht over de overstromingsramp zijn allemaal geschrapt. “Wij willen vanwege corona geen enkel risico nemen”, zegt Arco van de Ree die bij waterschap Hollandse Delta de activiteiten coördineert. “Maar het is alleen uitstel, geen afstel. Wij verschuiven de activiteiten naar het voorjaar van 2022.”
Het is niet de eerste bijstelling van het themajaar waarin stilgestaan wordt bij de Sint-Elisabethsvloed uit 1421, een van de ergste overstromingen uit de vaderlandse geschiedenis die aan veel mensen in de graafschappen Zeeland en Holland het leven kostte en leidde tot het ontstaan van de natte Biesbosch. Van de Ree: “Het was eigenlijk de bedoeling om alleen in 2021 de ramp te herdenken. Maar voor de jaarwisseling werd al duidelijk dat dit door corona niets zou worden. Het startsein was daarom pas in juli en activiteiten lopen nog door tot en met het najaar van 2022. Het is wel fijn dat we hierdoor nu de ruimte hebben om activiteiten alsnog later te houden.”
Verschillende exposities
Enkele speciale tentoonstellingen in musea kunnen wel doorgaan, al zijn de officiële openingsbijeenkomsten komen te vervallen. In het Biesboschmuseum in Werkendam is tot eind november 2022 600 jaar Sint Elisabethsvloed, de kracht van het water te zien. De thematentoonstelling ontrafelt de feiten en fictie van het ontstaan van de Biesbosch, terwijl de overstromingen door de eeuwen heen zichtbaar worden gemaakt aan de hand van een tijdlijn door het hele museum.
Het Nationaal Baggermuseum in Sliedrecht brengt een Ode aan het Zinkstuk (tot en met 14 mei 2022) met aandacht voor de rijswerkers die vlochten en nog steeds vlechten tegen water. In Museum Hoeksche Waard is er de tentoonstelling Land uit Water, die toont hoe door inpoldering en het bouwen van dijken de Hoeksche Waard is ontstaan. In Elisabeth en de vloed (tot en met 6 maart 2022) in het Dordrechts Museum staat een beschilderd altaarstuk met vier bijzondere panelen over de watersnoodramp centraal.
Ook in de Brabantse vestingstad Geertruidenberg kunnen belangstellenden terecht. In de Geertruidskerk is Op Drift, omschreven als een eigentijdse beleving over de ramp, de mens en het water (tot en met september 2022), en in Museum de Roos gaat de expositie Van Ramp naar Zegen over nieuwe beroepen als rietsnijders en griendwerkers na het ontstaan van de Biesbosch.
Online belevingscentrum vernieuwd
Aan het themajaar 600 jaar Elisabethsvloed doen tientallen overheden en organisaties uit Zuid-Holland en Noord-Brabant mee. Het online belevingscentrum De Kracht van het Water geeft veel informatie over de geschiedenis van de ramp en de lessen voor de waterveiligheid nu en in de toekomst. Dit is een initiatief van waterschap Hollandse Delta in samenwerking met waterschap Brabantse Delta, Hoogheemraadschap van Delfland, waterschap Rivierenland, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en Rijkswaterstaat.
Het belevingscentrum is eerder deze maand geactualiseerd door het opnemen van nieuwe informatie. Van de Ree noemt de kaart van bijna vier bij twee meter uit het begin van de zestiende eeuw, die Wim van Wijk heeft gevonden in het regionaal archief van Dordrecht en nu hangt op de expositie in het Dordrechts Museum. Hierop zijn de Groote Waard en een aantal andere Zuid-Hollandse gebieden afgebeeld, inclusief alle dorpen die tijdens de Sint-Elisabethsvloed zijn verdwenen. “Wij hebben de kaart gedigitaliseerd en tonen deze nu in zes stukken in het belevingscentrum, met toelichtingen erbij. Je kunt voor elk gebied precies zien wat er in 1421 gebeurd is. We stellen de digitale kaart ook gratis beschikbaar aan onder meer scholen en streekmusea.”
Special tv-programma De Kennis van Nu
Het wetenschappelijke tv-programma De Kennis van Nu wijdt een aflevering aan de Sint-Elisabethsvloed en hoe Nederland momenteel omgaat met de dreiging vanuit de zee. Er is aandacht voor wetenschappelijke innovaties langs de kust zoals dijken in de duinen, kwelderbeheer en de Zandmotor. De special wordt morgen (18 november) om 22.40 uur uitgezonden op NPO2.
BRIEF AAN ELISABETH
Een lezing van dijkgraaf Jan Bonjer van waterschap Hollandse Delta is ook voorlopig gecanceld. Hij heeft vanuit 18 november 2421 – 400 jaar na de herdenking – een brief aan Elisabeth geschreven. De overstromingsramp is naar deze Hongaarse heilige (1207-1231) genoemd, omdat 19 november haar naamdag is. “Om je te bedanken voor de inspiratie die jij na je overlijden aan zovelen bood: onze delta ook tijdens de ingrijpende klimaatverandering de best beschermde en meest leefbare van Europa laten zijn.”
Jan Bonjer leest zijn brief vanuit 2421 voor bij het Erfgoedfestival
Bonjer schrijft over drie grote veranderingen die tussen 2021 en 2421 zijn doorgevoerd: ‘een wisseling van perspectief: water stuurt’, ‘leven met water, bouwen met de natuur’ en ‘grote, moedige werken, grootmoedige werken’. “We durfden te kiezen: het Groene Hart en de Gelderse Vallei kregen een bestemming voor natuur, extensieve bewoning en extensieve landbouw. De Randstad kreeg gezonde concurrentie van de Zandstad, wonen op de hoger gelegen zandgronden werd weer net zo normaal als het voor onze voorouders was.”
Ook zijn drie waarden hervonden: solidariteit, weerbaarheid en daadkracht. In 2050 werd Nederland de eerste klimaatbestendige delta ter wereld, aldus Bonjer. Hij trekt drie lessen uit de geschiedenis: ‘bestuur verantwoordelijk’, ‘ontwikkel duurzaam’ en ‘van maakbaarheid naar veerkracht’. “De boodschap van 1421 was in 2021, toen we samenkwamen voor de 600-jarige herdenking, actueler dan ooit. Wij dachten over het verleden te spreken, wij spraken over de toekomst. Van een maakbare samenleving evolueerden we in de afgelopen 400 jaar naar een veerkrachtige samenleving.”
MEER INFORMATIE
Website 600 jaar Elisabethsvloed
Informatie waterschap Hollandse Delta
Website online belevingscentrum
Bericht Unie van Waterschappen
Podcast De Echo van Elisabeth
H2O Actueel: start themajaar in juli
H2O Actueel: online belevingscentrum
In het aankomende decembernummer van magazine H2O staat een artikel over wat de Sint-Elisabethsvloed heeft betekend voor de hoogwaterbescherming.
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.