Zoveel kennis, hoe kan het dat we zo veel moeite hebben met nieuwe wateropgaves, met nieuwe doelen die we moeten halen: vergroenen, vernatten, inspelen op het veranderende klimaat? Waarom duurt dat allemaal zo lang? Het zou helpen als ook niet-watermensen het water ontdekken.
door Jos Peters
Jos PetersOnze dijken waren nooit zo veilig, ons drinkwater nooit zo betrouwbaar. Bij gelegenheid, bij hoogwaters op onze rivieren of bij langdurige zomerse droogte, haalt water de voorpagina’s. Dán wel. Snel daarna is het weer oorverdovend stil. Davina Michelle zingt in het prachtige nummer The Power of Water: ‘Why don’t we care a little longer? We only worry for a day. Then stop to bother.’ Áls de gewone burger al praat over water, dan is dat kortdurend. Snel daarna is hij aan de slag met andere thema’s.
We hebben het allemaal strak geregeld. Nagenoeg overal richten aparte organisaties zich op stukjes van de keten. Er is veel kennis en ervaring. Ietwat zelfgenoegzaam preken we voor eigen parochie, in eigen waterbladen, op eigen sites, dat watermanagement in onze genen zit, dat we het beste drinkwater van de wereld hebben. En ja, daar mogen we trots op zijn.
Zijn we daarmee klaar voor de ongewisse toekomst, voor nieuwe uitdagingen, voor nieuwe doelen die we moeten halen? Ik denk van niet, we gaan niet altijd slim met water om. Nog steeds niet. De Commissie Waterbeheer 21e eeuw concludeerde meer dan 20 jaar geleden, na het kletsnatte, laatste decennium van de vorige eeuw: ons waterbeheer is niet op orde.
Voorjaar 2020, na een paar droge zomers, riep de watersector op tot een omslag in denken, tot de watertransitie. Veel debat over beleid, verantwoordelijkheden en bevoegdheden aan de ‘Beleidstafel Droogte’. Het resulteerde in vooral beleidsaanbevelingen en onderzoeksvragen. Met nóg meer beleid, nóg meer tijdrovend onderzoek schuiven we echte maatregelen op een nog langere baan. Bestrijden van verdroging is een halve eeuw lang nauwelijks gelukt: het grondwater daalt, omdat het beleid faalt.
Landgebruik moet de watersituatie volgen, niet andersom
Indruisend tegen het advies in van niet minder dan de Deltacommissaris, bouwen we nog steeds honderdduizenden woningen in gebieden die kunnen overstromen, te nat zijn of te laag gelegen. Nog steeds telen we gewassen waar dat eigenlijk niet zou moeten want we verkondigen, gelukkig ook in het nieuwe coalitieakkoord, dat landgebruik de watersituatie moet volgen. En niet andersom. Het klimaat verandert, neerslagpatronen veranderen, dus kiezen rivieren soms ineens een andere weg. Hoe ingrijpend overstromingen zijn, werd nog eens duidelijk midden juli dit jaar in Limburg. En in ongekend ernstiger mate in Duitsland en de Ardennen.
Ook op waterkwáliteitsgebied liggen er grote uitdagingen: opnieuw blijkt dat Nederland de doelen van de inmiddels 20 jaar oude Kader Richtlijn Water niet haalt. Waarom zou dat over 6 jaar dan wel lukken? Als het gaat over bescherming van onze bronnen voor drinkwater zijn Rijk, provincies en gemeenten druk met beleid. Evenwel, alleen beleid maakt bronnen niet schoner. Nodig zijn uitvoering van lastige maatregelen en handhaving. En dát laten overheden met graagte over aan omgevingsdiensten, die daarvoor spijtig genoeg veel te weinig zijn geëquipeerd.
Zijn we er dan? Bij lange na niet. Onlangs wezen onder meer de waterbedrijven nogmaals op de risico´s van geothermieboringen voor de drinkwatervoorziening. En tóch geeft de overheid vergunningen af om te speuren naar aardwarmte in de buurt van drinkwaterlocaties. Waterbedrijven zitten voorts met een sterk groeiende noodzaak om te investeren. En helaas ook met een minister die hen belemmert om dat te doen.
De vis is de laatste die het water ontdekt
Hoe kan het dat wij Nederlanders, met zoveel kennis, zoveel moeite hebben met nieuwe uitdagingen, zulke bizarre keuzes maken, dat het met echte maatregelen niet opschiet? Ik neem u mee naar een droge plek op aarde, een plek waar water schaars is. Antropologen doceren dat waterprojecten daar alleen kans op succes hebben als burgers waterbewust zijn, een mening hebben en een rol.
Wat kunnen wij Nederlanders daarvan leren? De vis is de laatste die het water ontdekt. In ons land is overal water, maar zien Jan en Jip het ook, waarderen ze het, respecteren ze het? Waarom zouden ze daarmee zuinig zijn? Waarom zouden ze beseffen hoe water invloed heeft op alles? Ze hebben geen idee. Het is bij de waterorganisaties toch in goede handen? Drinkwater komt uit de kraan, stroom uit het stopcontact, melk uit een pak.
Willen wij waterprofessionals bereiken dat water hoger op agenda’s komt, dat water een dingetje wordt in verkiezingen, in regeerakkoorden en in begrotingen, dat in de ruimtelijke ordening aan de voorkant met water wordt rekening gehouden, dan is het zaak dat we water voor het voetlicht brengen bij veel meer mensen, en juist bij niet-watermensen. Dat kan alleen samen:
Als watermensen
Bewegen met zijn allen
Ontstaan er golven
Als vanzelf
Wij watermensen zijn toegewijd, betrokken en lid van een beroepsgroep. Laten we vooral doorgaan met ons mooie, belangrijke werk. Hoe mooi zou het zijn als we dat niet doen in eigen bubbels, achter een dijk. De burger aan de andere kant van die dijk geeft geen sjoege.
Waarom zou de politiek er dan aandacht aan geven? Waarom zou een jongere kiezen voor een opleiding of loopbaan in water? We moeten die jongere laten inzien dat hij dringend nodig is en dat hij ‘in het water’ een prachtig en zinvol vak kan vinden. We leven pas in een waterinclusief land als ook de effecten op het watersysteem serieus meetellen. Dat kan pas als veel meer mensen waterbewust worden. Pas als veel meer mensen het water ontdekken en begrijpen. Zover zijn we nog lang niet.
Jos Peters is adviseur bij Royal HaskoningDHV
ANDERE OPINIEBIJDRAGEN VAN JOS PETERS
- 'Ons mooie drinkwater is onverantwoord goedkoop'
- Met een minister van Water en Ruimte blijven we onze geschiedenis trouw
- Er is gestemd. Hierbij alvast de waterparagraaf 'Slim omgaan met water' voor het nieuwe regeerakkoord
- 'Water verdient een ministerie van WROK'
- Open brief aan de Koning: Water in Uw Troonredes
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.