OPINIE - Nu de zeespiegel sneller lijkt te stijgen dan tot nog toe was voorzien, de roep om een nationale luchthaven in zee luider wordt en de energietransitie, met de drastische reductie van het Groningse gas op korte termijn om concrete oplossingen vraagt, wordt het tijd te kijken naar een allesomvattend, radicaal plan: een zware dijk 25 kilometer in zee.
door Rob van den Haak en Dick Butijn
De zeespiegel stijgt tot 2100 met minimaal 35 en maximaal 85 centimeter. Dat was tot voor kort de gangbare wetenschappelijk opvatting. Maar een publicatie in het wetenschappelijke tijdschrift Nature, studies van het KNMI en de Universiteit Utrecht schetsen hele andere scenario’s: een stijging van 1 meter tot 1.80 meter tot het einde van de eeuw is niet ondenkbaar. De reden voor het verschil tussen deze berekeningen is dat in recente studies rekening is gehouden met smeltprocessen van het ijs op Antarctica waar eerder nog niet naar gekeken werd.
Men had bij aanleg van de Deltawerken gerekend op slechts 20 cm zeespiegelstijging per eeuw. Door een snellere stijging zullen nog deze eeuw zowel de Oosterscheldekering, de Haringvlietsluizen als de Maeslantkering onbruikbaar worden. Van de waterveiligheid die de Deltawerken bieden zal weinig resteren. De noodzaak van afsluiting van Westerschelde en Nieuwe Waterweg is urgent en de nationale noodberging voor rivierwater is nu al veel te ontoereikend. Voor klimaatbestendigheid wordt de roep om een tweede kustlijn of een Dijk-in-Zee (Haakse Zeedijk) steeds luider.
In een interview in 2017 zegt ingenieur Frank Spaargaren, ooit verantwoordelijk voor de bouw van de Oosterschelde stormvloedkering: “We staan weer voor dezelfde ingrijpende keuzes als zestig jaar geleden. Door het stijgen van de zeespiegel zijn we weer terug bij af.”
Een radicale oplossing
De Haakse Zeedijk is een lange, brede en sterke dijk, 25 km in zee, die voor de huidige kust een aantal opslagbekkens omsluit, waarin het huidig peil rond 0 NAP gehandhaafd blijft. In de bekkens stromen de grote rivieren uit. Hoe groter het bergingsvermogen, des te beter kunnen calamiteiten worden opgevangen.
Deze eeuw handhaven spuisluizen het niveau van de bekkens. Het water wordt er met zoet èn zout water continu ververst. Het rivierwater stroomt vrij naar de bekkens, waarbij de bestaande keringen open/afsluitbaar zijn. De meeste havens en dokken achter de zeedijk kunnen hun sluizen open laten staan. Na verzoeting van oude zeegaten geldt dat ook voor diverse kanalen.
Voor de Westerschelderegio met Antwerpen geeft dit de meeste voordelen. De waterinfrastructuur van Nederland hoeft niet verder aangepast te worden aan het stijgend zeeniveau en blijft vrijwel geheel behouden. De waterveiligheid is gegarandeerd en de problemen met zoetwatervoorziening en verzilting zijn definitief opgelost.
Schepen varen rechtstreeks naar de zeedijk om daar te schutten. De Maasvlakte en Europoort blijven nog verbonden met zee en drijvende golfdempers zorgen voor aanwas van een zandstrand voor de nieuwe zeedijk en beschermen zodoende de nieuwe kustlijn.
Stappenplan
Urgent zijn de aanleg van een Westerscheldedam en zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg. Met een Westerscheldedam wordt het Scheldebekken waterveilig en fungeert de Westerschelde als noodberging voor de Schelde. Zeesluizen voor de Nieuwe Waterweg zorgen voor verhoogde waterveiligheid van de Randstad en voor de landelijke zoetwaterverdeling.
Het project Ruimte voor de Rivier is vrijwel voltooid, maar de noodberging voor Rijn en Maas is nog veel te beperkt. Een Zuidbekken (van Walcheren tot Hoek van Holland) is in staat om drie dagen extreem hoge afvoer bij stormopzet op te vangen. Het bekken kan bij hoge zeestanden en gesloten sluizen rivierafvoeren tot 20.000 m3/s opvangen. Tijdens stormopzet kan het bekken niet op zee lozen.
De huidige Oosterscheldekering en Haringvlietsluizen kunnen door de aanleg van het Zuidbekken behouden blijven en geven met de overige dammen en keringen een dubbele waterveiligheid en beschermen de zoetwatervoorraden.
Vliegveld in zee
Een vliegveld in zee is al vele malen geopperd. Niet alleen vanwege het terugdringen van geluidsoverlast en de te intensief gebruikte vluchtwegen, maar ook omdat onder alle omstandigheden een nationaal vliegveld boven de zeespiegel behoort te liggen. Bij rampen is een vliegveld cruciaal voor evacuatie en aanvoer van hulpgoederen.
De zeedijk is prima te combineren met een luchthaven. Ook geplande windturbineparken kunnen beter alvast geplaatst worden op eilanden (zie hiernaast) en later opgenomen in de zeedijk. De vervolgens te realiseren bekkens lenen zich behalve voor waterberging, ook uitstekend voor energieopslag en getijden energie. In die zin speelt de dijk bij uitstek in op de klimaatverandering.
Na 2 meter zeespiegelstijging, in de volgende eeuw, wordt spuien praktisch niet meer mogelijk. Vóór die tijd is het nodig de noodberging uit te breiden met een Vlaams bekken, een Noordbekken en voldoende grote pompgemalen.
Gezamenlijk hebben de vier bekkens een bergingcapaciteit voor een gehele periode van extreem hoge afvoer. Het IJsselmeer kan daarbij via een kanaal ten zuiden van Den Helder afwateren in het Noordbekken.
Vergelijken en afwegen
Op 24 april 2018 is door de Tweede Kamer een motie aangenomen om de impact van een zeespiegelstijging van 1,8 meter op de brede welvaart in Nederland in kaart brengen. Daarmee lijkt er meer lange termijn planning in het Deltaprogramma te komen.
De Haakse Zeedijk biedt voldoende rivierwaterberging, beschermt de kust, gaat de verzilting tegen, handhaaft de huidige infrastructuur, schept veilige binnenkustvaart, biedt het vrachtverkeer nieuwe doorvoerroutes, kan met containertransferia de achterliggende havencomplexen logistiek gericht voorzien en geeft ruimte aan tal van infrastructuur, energie-, natuur- en recreatiefuncties.
Een degelijke MKBA (maatschappelijke kosten- en batenanalyse) geeft meer duidelijkheid over duurzaamheid en rentabiliteit vandeze in onze ogen meer dan noodzakelijke ingreep.
De vraag is of dat dan komt door alleen de waterkwaliteit of dat het komt omdat we, bijvoorbeeld, gewoon gruwelijk dicht bevolkt zijn en ik al heel wat weilanden en dergelijke omgezet heb zien worden in woningen.
Mijn idee is overigens niet om te infiltreren in bestaande vennen - dat zou inderdaad de ecologie van die vennen veranderen – maar in aangelegde plassen (met een oppervlak minder dan 0,1 procent van de Veluwe). Die vallen droog, enkele dagen nadat infiltratie stopt. Infiltratieplassen hebben landschappelijk gezien wellicht wat waarde (als je saai naaldbos daarvoor kapt), aangaande natuur is die inderdaad beperkt.
Zeg 10 jaar geleden al waarschuwde ik dat we in 2027 in Nederland nooit de KRW doelen gaan halen. Ik betreur het ten zeerste dat ik gelijk ga krijgen. Ik voorspel nu dat we in 2030 met de mond vol tanden staan als Brussel ons vraagt wat onze plannen/maatregelen zijn om de Veluwe natuur en biodiversiteit te herstellen. Zonder fors ingrijpen in de waterbalans van het Veluwemassief gaan we verdroging echt niet bestrijden en zullen beken en sprengen niet structureel meer water voeren. Dat geef ik je op een briefje.