De buurt Klapwijk in de Zuid-Hollandse plaats Pijnacker wordt klimaatbestendig gemaakt en een Urban Waterbuffer is een belangrijk element. De innovatieve oplossing voor wateroverlast en droogte is voor het eerst gekoppeld aan de methode van Actief Grondwaterpeilbeheer. De gemeente pakt hiermee het probleem van de forse bodemdaling in de wijk aan.
door Hans Klip
De eerste schop ging in maart de grond in en dit najaar is de aanleg van de Urban Waterbuffer (UWB) afgerond. Het systeem is echter nog niet in bedrijf omdat de stroomaansluiting op zich laat wachten.
Debby de Ruijter, projectleider Klimaatbestendig Klapwijk, gemeente Pijnacker-Nootdorp
Eigenlijk iets heel kleins, zegt Debby de Ruijter van de gemeente Pijnacker-Nootdorp. “Door achterstanden bij de netbeheerder zijn er lange wachttijden. Daar hebben wij dus nu last van.”
Als de stroom geregeld is, volgt er eerst een testfase van drie maanden. “We moeten de kwaliteit van het grondwater monitoren. Pas als die voldoet, krijgen we van het Hoogheemraadschap van Delfland de vergunning om het grondwater in de bodem te infiltreren.”
Wilrik Kok, directeur FieldFactors
Dat de UWB momenteel niet functioneert, leidt in deze natte maanden tot vragen van wijkbewoners. Wilrik Kok van FieldFactors, de technologieleverancier van de Urban Waterbuffer: “De wateroverlast is groot waardoor we reacties krijgen in de trant van: waarom doet dat ding het nog niet? Er is toch een infiltratiebron?”
Slim hergebruik van regenwater
De Urban Waterbuffer bevindt zich in het Wijkpark van Klapwijk. Het concept is ontwikkeld door onderzoek binnen TKI Watertechnologie en staat voor het slim afvoeren en hergebruiken van hemelwater. In Pijnacker is het de bedoeling om het regenwater uit Klapwijk te verzamelen, zodat dit later weer kan worden gebruikt in droge periodes.
Maarten Kuiper, directeur water en klimaat, Aveco de Bondt
Het is vijf jaar geleden dat de eerste Urban Waterbuffer is gerealiseerd in de Rotterdamse wijk Spangen – nabij het stadion van voetbalclub Sparta – en daarna zijn er nog enkele gevolgd. Bij de UWB in Pijnacker is sprake van een primeur, vertelt Maarten Kuiper van ingenieursbureau Aveco de Bondt. “Voor het eerst komen de Urban Waterbuffer en Actief Grondwaterbeheer bij elkaar. Het innovatieve project steekt met kop en schouders boven het maaiveld uit.”
Riool schots en scheef
Actief Grondwaterpeilbeheer (AGWP) is een methode om schommelingen in het grondwater te beperken. Dat is van groot belang voor Klapwijk waar zettingen een flink probleem vormen. De bodem is in de dertig jaar oude buurt inmiddels met 60 tot zelfs soms 80 centimeter gedaald, terwijl 1 centimeter per jaar gebruikelijk is in de rest van Pijnacker.
Paul van der Waal, projectleider civiel, gemeente Pijnacker-Nootdorp
De gevolgen zijn ernaar, vertelt Paul van der Waal van de gemeente Pijnacker-Nootdorp. De ongeveer 1.450 woningen zijn goed gefundeerd maar voor de rest is er veel mis. “Wij moeten veel sneller ophogen dan we normaliter gewend zijn. Ook moeten we kabels en rioolleidingen vervangen omdat zij allemaal zijn opgerekt. Het riool ligt er nu schots en scheef bij en functioneert hierdoor niet volledig. Er blijven momenteel enorme plassen staan en de entree van de wijk was bij de hevige regenval in oktober een vijver waar mensen doorheen moesten rijden.”
Grondwaterniveau stabiel houden
De verdroging van de bodem van voornamelijk veen en klei is volgens Van der Waal een belangrijke reden voor deze problematiek. “Daarom willen we het grondwaterniveau stabiel houden met de combinatie van de Urban Waterbuffer en Actief Grondwaterpeilbeheer, zodat toekomstige zettingen worden verminderd of in ieder geval gestabiliseerd.”
Marcel Maasbommel, business unit manager stedelijk & landelijk water, Aveco de Bondt
Er wordt zo een goede situatie voor de toekomst gecreëerd, zegt Marcel Maasbommel van Aveco de Bondt die tot mei 2022 bij de gemeente Pijnacker-Nootdorp werkte. “Je wilt in natte perioden dat het niet te nat wordt en in droge perioden dat het grondwater niet te ver uitzakt. Daarvoor heb je een grote buffer nodig. Die hebben we hier in de ondergrond gevonden.” De Ruijter gaat ervanuit dat er nog steeds bodemdaling zal plaatsvinden. “We hopen dat te minimaliseren door deze oplossing. Maar hoe het precies uitpakt, weten we niet want dit systeem wordt nu voor de eerste keer toegepast in Nederland.”
Waarom heeft de gemeente hiervoor gekozen? “Een vooruitstrevende teamleider dacht: dit systeem gaan we proberen. Wij zijn ook enthousiast gemaakt door FieldFactors en hebben een kijkje genomen bij de opstelling in Spangen.”
In de praktijk zijn er volgens de Ruijter enkele harde lessen geleerd. “Het betreft vooral de communicatie tussen de verschillende partijen. In het proces om van een theoretisch idee naar een uitvoerbaar ontwerp te komen, zat een aantal schakels die door een gebrek aan ervaring niet altijd even soepel liepen.” Waarop Kok toevoegt: “Wat dat betreft zou het bij de volgende Urban Waterbuffer eenvoudiger moeten gaan.”
Maasbommel hierover: “Nieuwe samenhangende problemen, zoals hier te veel en later te weinig water, vragen om nieuwe samenhangende oplossingen. En zulke oplossingen vragen om mensen die de uitdaging willen aangaan en hun ervaringen delen.”
Klapwijk klimaatbestendig gemaakt
De noodzaak om de bodemdaling en de nadelige gevolgen grondig aan te pakken is door de gemeente aangegrepen voor een grootscheeps project om Klapwijk klimaatbestendig te maken. Hiervan zijn de UWB en andere watermaatregelen een onderdeel. Het project is in 2020 van start gegaan en duurt tot en met 2028.
De Ruijter licht toe: “Een landschapsarchitect heeft een ontwerp voor een klimaatbestendige inrichting van de wijk gemaakt. Zo komt er veel groen bij, worden wegen versmald en krijgen bijvoorbeeld de parkeervakken open verharding. Ook voegen we zoveel mogelijk infiltratiemogelijkheden toe zoals wadi’s en wordt regenwater via open goten naar de singels gevoerd. Dan komt het water uiteindelijk langzaam terecht bij de Urban Waterbuffer.”
Vijf stappen bij Urban Waterbuffer
De Urban Waterbuffer bestaat uit vijf stappen: opvangen, vasthouden, zuiveren, opslaan en hergebruiken van hemelwater (zie de schematische weergave). Het grote verschil met een traditioneel systeem is dat het regenwater niet horizontaal wordt afgevoerd maar verticaal de diepte ingaat, vertelt Kok.
“Dat wordt gecombineerd met gecontroleerde biofiltratie met zand en planten in een gesloten bak. Op deze manier wordt het hemelwater op een zeer klein oppervlak efficiënt gezuiverd en naar de diepe watervoerende lagen afgevoerd.”
De vijf stappen bij de UWB in Klapwijk I Beeld: FieldFactors
Zoet water bij droogte opgepompt
Iedereen denkt dat er een bak van bijvoorbeeld beton in de diepe ondergrond is geplaatst, merkt De Ruijter op. “Het is dan wel grappig als je vertelt dat zoiets helemaal niet nodig is. In de bodem wordt het bestaande zoute grondwater verdrongen door het zoete hemelwater. Bij droogte kan dat zoete water weer worden opgepompt. Er is een boring geweest met een aan- en afvoer.” Maasbommel hierover: “Het water zit gewoon in de poriën van het zandpakket. Gratis bufferruimte dus.”
Van der Waal noemt een ander onderdeel. In verband met AGWP is een Drainage-, Infiltratie- en Transportriool (DIT-riool) aangelegd in Klapwijk. Hierin zitten gaatjes waardoor de regen in de bodem infiltreert. “De omringende straten worden later nog voorzien van een DIT-riool. Daarmee zal de waterbuffer steeds meer voeding van regenwater gaan krijgen.”
Het biofilter is voor wijkbewoners het meest in het oog springende element. Niet alleen de gebruikswaarde maar ook de esthetische waarde is belangrijk, zegt Kok. “De plantenbak is geplaatst op het plein dat gebruikt wordt voor de markt. De landschapsarchitect heeft dit op een elegante manier ruimtelijk ingepast.”
Zuurstofloos infiltreren van water
Het is zaak om steeds het totaalbeeld in de gaten te houden, vindt Kuiper. “Maak bijvoorbeeld scherp onderscheid tussen piekberging tegen regenwateroverlast en de berging voor de lange termijn om water beschikbaar te hebben tegen bodemdaling bij droogte. Ontwerp ook vanuit het lokale water- en bodemsysteem.”
Hij noemt verder zuurstofloos infiltreren van water als een aandachtspunt. “Als je zuurstofrijk water infiltreert, leidt dat tot ijzeroxidatie. Dan is het systeem binnen no time verstopt. Op dergelijke belangrijke schakelpunten hebben we als Aveco de Bondt vooral gelet.”
De grootste risico’s bij deze waterbuffer zijn waterkwaliteit en putverstopping, zowel van het horizontale als verticale systeem. Kuip[er: “Het is daarom goed om bij een dergelijk nieuw systeem de tips vanuit verschillende projecten in stedelijk en landelijke gebied met elkaar te delen.”
Later nog twee waterbuffers
Volgens Kok is de combinatie van Urban Waterbuffer en Actief Grondwaterpeilbeheer geschikt voor andere plekken in het land. “Met deze ervaring hebben we er een nieuwe oplossing bij die ook elders kan worden aangeboden.” In Klapwijk zelf is het nog niet klaar, vertelt De Ruijter. “Wij zullen in een latere fase van het klimaatbestendig maken van de wijk nog twee waterbuffers aanleggen.”
Voor de klimaatuitdagingen zoals de zettingen is er meer nodig dan reguliere technieken, zegt Van der Waal. “Dit is een mooie innovatieve oplossing voor toekomstige problemen.” Kuiper heeft het over twee werelden die bij elkaar komen. “Door bodemdaling ontstaat er meer overlast door regenwater en bodemdaling komt mede door droogte. Met het systeem kun je het hemelwater in de winter echt benutten in de zomer. De problemen zijn met elkaar verbonden en de oplossingen daarvoor ook. Mooier kun je het niet krijgen.”
BEKIJK OOK
Video (uit 2020) over toepassing van Actief Grondwaterpeilbeheer in Klapwijk
