De drie langsdammen die Rijkswaterstaat bij wijze van proef in 2015 in de Waal aanlegde, functioneren goed. Dat blijkt uit onderzoek van Timo de Ruijsscher van Wageningen University & Research. Volgens hem vormt de langsdam een waardevolle aanvulling op bestaande maatregelen in het rivierbeheer.
De langsdammen liggen in de Waal tussen de Betuwse dorpen Wamel en Ophemert. Zij zijn lang en laag en bevinden zich tussen de oever en het midden van de rivier. Omdat de dammen evenwijdig aan de oever liggen, is de rivier gesplitst in een hoofd- en een oevergeul. De kribben erachter zijn verwijderd. Rijkswaterstaat heeft de langsdammen vijf jaar geleden aangelegd als pilotproject.
Timo de Ruijsscher heeft vanaf het begin de werking van de nieuwe riviermaatregel onderzocht en is daarop afgelopen vrijdag gepromoveerd aan Wageningen University & Research. In zijn proefschrift stelt hij dat langsdammen een waardevolle aanvulling vormen op de bestaande maatregelen in het rivierbeheer, met veel ruimte voor sturing van de water- en sedimentverdeling over de hoofd- en oevergeul.
Timo de Ruijsscher
De algemene conclusie is positief, licht De Ruijsscher toe. “De langsdammen doen waarvoor ze zijn ontworpen. Er is ook voldoende speelruimte voor aanpassingen aan specifieke omstandigheden.”
Oplossing voor meerdere rivierfuncties
De langsdam is een innovatieve oplossing voor meerdere rivierfuncties, vertelt De Ruijsscher. “Het is geen lokale maatregel maar een herinrichting van het riviergebied over een grote afstand. De drie breukstenen langsdammen in de Waal zijn over een lengte van tien kilometer aangelegd. Idealiter zijn ze nog langer, want op grote schaal is deze maatregel het meest effectief.”
De Ruijsscher noemt de twee belangrijkste functies van langsdammen, als het gaat om waterstanden. “De langsdam is gestroomlijnd in vergelijking met de kribben die er lagen. Hierdoor wordt water sneller afgevoerd bij hoogwater. Daarmee draagt de langsdam bij aan de waterveiligheid.” De langsdam bewerkstelligt ook een effectieve versmalling van de rivier tijdens droge periodes in de zomer, omdat er bijna geen water meer de oevergeul instroomt. “Dat zorgt voor een grotere vaardiepte voor de scheepvaart. Deze is anders vaak te gering bij een lage waterstand.”
De Radboud Universiteit heeft gekeken naar de ecologie. Tussen de dam en de oever ontstaat een natuurlijke omgeving voor waterflora en -fauna. “Niet mijn expertise, maar ik hoor dat de ecologische ontwikkeling in de oevergeul vanwege de rustige stroming erg positief is. Dat was bij de aanleg niet het primaire doel van de langsdammen, maar wel een gewenst bijeffect.”
Veel speelruimte bij sturing
De focus van zijn onderzoek lag op de stromingspatronen en de bodemontwikkeling bij langsdammen. De Ruijsscher gebruikte daarvoor een fysisch schaalmodel en voerde ter plekke in de Waal metingen uit. “De vraag was: heb je significante invloed op hoeveel water de oevergeul binnengaat of kun je dat maar een beetje bijsturen? Het blijkt het eerste. De speelruimte is groot. Je hebt ook een grote invloed op de plek waar het sediment in de oevergeul neerslaat.”
'Je kunt goed sturen hoeveel water de oevergeul binnengaat'
Hij heeft het over een groot ‘regelbereik’ bij een langsdam. “Er ligt een drempel bij de instroom van de oevergeul die je op diverse manieren kunt instellen. Het blijkt mogelijk om deze drempel altijd zo in te stellen, bijvoorbeeld erg laag of juist heel hoog, dat de waterverdeling tussen beide geulen voldoet aan de eisen vanuit de verschillende rivierfuncties.”
Geen hinderlijke effecten voor scheepvaart
Verder heeft De Ruijsscher de ontwikkeling van de bodem in de hoofdgeul bestudeerd. Treden er hinderlijke effecten voor de scheepvaart op? “Dat lijkt niet aan de orde. Er zijn lokaal wat bodemveranderingen, maar de vaargeul blijft op diepte. Op de langere termijn zal ook moeten worden gekeken of bodemdaling in de rivier wordt tegengegaan. Daarop heb ik zelf niet specifiek gelet; dat onderzoek loopt nog.”
Zijn langsdammen een oplossing voor veel meer plekken in rivieren? “Rijkswaterstaat gaat dat verder onderzoeken”, zegt De Ruijsscher die sinds kort bij deze organisatie werkt als adviseur hydrometrie. “De huidige studies zijn gericht op laaglandrivieren met zandige bodems. Door de positieve resultaten wordt nu bekeken of langsdammen ook elders een goede riviermaatregel zijn.”
MEER INFORMATIE
In de komende Water Matters staat een artikel van Timo de Ruijsscher samen met medeauteurs over het onderzoek naar de langsdammen in de Waal. Dit nummer verschijnt op 11 december.
Bericht WUR over het onderzoek
Proefschrift van Timo de Ruijsscher
H2O-interview WUR-hoogleraar Ton Hoitink
Brochure langsdammen van PPS WaalSamen
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.