Hemel- en grijswatersystemen in nieuwbouwwoningen leveren volgens onderzoek van Witteveen+Bos een flinke drinkwaterbesparing op: dagelijks 30 tot 48 liter per persoon. Een verplichting in het Besluit bouwen leefomgeving (Bbl) kan dan ook bijdragen aan het verminderen van drinkwaterverbruik en het tegengaan van waterschaarste. Maar er zijn ook de nodige nadelen, zoals mogelijke gezondheidsrisico’s en extra kosten. Na het zomerreces komen de betrokken ministers met een beleidsreactie.
In het onderzoek staat de vraag centraal: wat zijn de feitelijke voor- en nadelen van een mogelijke verplichting van hemelwater- en grijswatergebruik bij nieuwbouwwoningen? Het rapport is vorige week naar de Tweede Kamer gestuurd door minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijk Ordening, mede namens minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat.
De onderzoekers van advies- en ingenieursbureau Witteveen+Bos hebben gekeken naar één type hemelwatersysteem, een tank van 5 kubieke meter met een eenvoudig groffilter. Verder zijn drie compacte systemen voor grijswater (hergebruik van huishoudelijk water) onder de loep genomen: een recirculatiedouche, een Moving BioBed Reactor en een Membraan BioReactor. De onderzoekers presenteren onder andere de toepassingen en de mogelijke drinkwaterbesparing. Zij baseren zich hierbij op bestaande informatie op het gebied van techniek, volksgezondheid, milieu, kosten en wet- en regelgeving.
Beleidsreactie na zomerreces
Een integrale beleidsafweging op basis van de bevindingen, uitmondend in het al dan niet opnemen van een verplichting in het Bbl, behoorde niet tot de onderzoeksopdracht. Ook minister De Jonge komt hiermee niet in zijn aanbiedingsbrief.
De Jonge meldt alleen dat hij samen met ministers Harbers en Kuipers (Volksgezondheid, Welzijn en Sport) werkt een beleidsreactie. Die gaat na het politieke zomerreces naar de Tweede Kamer.
Besparing van dagelijks maximaal 48 liter mogelijk
De beslisnota (waarin achtergrondinformatie staat die bewindspersonen gebruiken bij besluitvorming) bij de Kamerbrief bevat een overzicht van de voor- en nadelen van het mogelijk verplichten van de systemen. Een positief punt is dat een verplichting in het Bbl kan bijdragen aan het verminderen van drinkwaterverbruik en het tegengaan van (drink)waterschaarste.
Hemel- en grijswatersystemen leveren volgens het onderzoek een drinkwaterbesparing op van 30 tot 48 liter per persoon per dag. Dat is aanzienlijk want momenteel gebruiken mensen dagelijks gemiddeld zo’n 128 liter drinkwater, vooral voor de douche, het toilet en de wasmachine. Bij de berekening van de besparing is aangenomen dat in twee derde van de nieuwbouwwoningen een systeem voor hemelwater kan worden aangelegd, omdat dit niet mogelijk is in appartementencomplexen.
Inspelen op principe ‘water en bodem sturend’
Met de grote woningbouwopgave is er nu een kans voor het zetten van een eerste stap om in de toekomst minder afhankelijk te worden van grond- en oppervlaktewater, wordt opgemerkt in de beslisnota. Met een verplichting wordt uitvoering gegeven aan het rijksbeleid, zoals de nationale aanpak voor klimaatadaptatie in de gebouwde omgeving en het principe ‘water en bodem sturend’.
Ook werkt de regel direct door deze op te nemen in het Besluit bouwen leefomgeving, dat gemeenten handhaven. Het wordt zo verplicht om in iedere nieuwbouw hemelwater op te vangen. Daarmee is drinkwaterbesparing afdwingbaar en besparing dus gegarandeerd, aldus de beslisnota.
Extra investeringen en gebruikskosten
Maar er worden ook de nodige nadelen genoemd. Allereerst is het de vraag of het besparingsdoel daadwerkelijk zal worden gehaald. Dat hangt af van het systeem, de gebruiker en het gebouw. Een ander nadeel is dat hemelwater- en grijswatersystemen de milieuprestatie van een gebouw verhogen vanwege extra materiaalgebruik en installaties.
En dan is er het financiële plaatje. De aanschaf en aanleg van een hemelwatersysteem kost ongeveer 4.000 tot 7.000 euro extra. Voor grijswatersystemen gaat het om vergelijkbare bedragen.
Een extra bouwtechnische eis aan een gebouw leidt tot extra investeringen en gebruikskosten. De integrale kosten, per kubieke meter hemelwater of grijswater, zijn veel hoger dan de huidige drinkwaterprijs. De gebruikskosten alleen zijn ongeveer gelijk aan deze prijs.
Gezondheidsrisico’s door onder meer verkeerd gebruik
Er zijn ook mogelijke risico’s voor de gezondheid. Zo kan grijswater sneller besmet raken met humane pathogenen en daarom een slechtere hygiënische kwaliteit hebben dan hemelwater. Voor het zuiveren en desinfecteren van grijswater gelden dan ook striktere eisen. Een andere constatering: verkeerd gebruik van het water, verkeerde toepassing van de installaties en verkeerde aansluitingen brengen (grote) gezondheidsrisico’s met zich mee.
De geraadpleegde onderzoeken in het rapport zijn niet eensluidend in de conclusie of gebruik van hemelwater in huishoudens tot onaanvaardbare risico’s leidt, wordt gesteld in de beslisnota. Daarnaast is niet bekend of de kwaliteit van hemel- en grijswater gezondheidsrisico’s met zich meebrengen, die worden veroorzaakt door opportunistische ziekteverwekkers (zoals legionella) die zich kunnen vermeerderen in het leidingnet en de binneninstallaties.
Het is volgens de beslisnota belangrijk om vast te leggen welke mate van risico’s van hemelwater- en grijswatersystemen wordt geaccepteerd, als deze systemen verplicht worden. Er wordt aanbevolen om extra onderzoek en metingen te doen naar de gevolgen van deze technische oplossingen voor gezondheid en ook voor de milieuprestatie.
Vewin voorstander van waterbewust bouwen
De vereniging van waterbedrijven (Vewin) heeft gereageerd op het onderzoek. Vewin wijst op het in 2022 gepubliceerde standpunt over waterbewust bouwen. Deze vorm van bouwen draagt volgens de drinkwatersector bij aan het zekerstellen van de toekomstige drinkwatervoorziening.
Waterbewust bouwen vraagt zowel om een wijziging van het Bbl zodat gemeenten maatwerkregels kunnen hanteren en opleggen als om de aanpassing van het Drinkwaterbesluit zodat niet alleen op het dak opgevangen regenwater kan worden gebruikt als huishoudwater. Vewin vindt dat huishoudwater niet alleen voor het spoelen van het toilet moet kunnen worden benut, maar ook voor andere toepassingen zoals de wasmachine en het wassen van de auto.
Een belangrijke voorwaarde is dat de volksgezondheid is geborgd via normering dan wel certificering van voorzieningen voor regenwateropvang en -gebruik en voor hergebruik van water. Daarop moet goed toezicht zijn.
LEES OOK
H2O Premium: Vlamingen zijn kampioen recupereren hemelwater
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.