Waterschap Limburg scherpt integriteitsbeleid aan na omstreden gronddeal

Waterschap Limburg zet integriteit hoog op de agenda. Aanleiding is een omstreden grondtransactie in het project Loobeekdal. Een integriteitscommissie oordeelde dat de deal uit 2016 ‘conform de toen geldende regels’ is afgehandeld, maar dagelijks en algemeen bestuur worstelen met ‘bestuurlijk ongemak’, zo bleek in een urenlang online beraad deze week. Om uit de crisis te komen wil het bestuur het integriteitsbeleid aanscherpen. Het waterschap krijgt ook een eigen meldpunt integriteit. 

De worsteling met de hele affaire bleek uit de inbreng van Peter Freij van de fractie Water Natuurlijk in de vergadering van het Algemeen Bestuur afgelopen woensdag. Freij schaamde zich: “Bestuurlijk ongemak is eigenlijk een enorm eufemisme. Ondanks alle rapporten en onderzoeken blijft er een geur hangen die niet aangenaam is. We moeten concluderen: dit kan gewoon niet, ook al past het net binnen de lijntjes, zoals is geconcludeerd.”

Peter FreijFreij plaatste de omstreden gronddeal binnen de Limburgse bestuurlijke context, die door (recente) schimmige kwesties op provinciaal niveau een slechte naam heeft gekregen, met als resultaat dat omstreden zaken zoals grondperikelen in Groningen worden geframed als ‘Limburgse toestanden’. Het AB-lid stelde vast dat de gronddeal van het waterschap ook bijdraagt aan de beeldvorming. “Al deze zaken leiden tot aantasting van vertrouwen. Niet alleen bij ons, maar zeker ook bij de burgers. En dat is gefundenes fressen voor de populisten onder ons. Ik moet ervan zuchten.”

CDA'ers
In zijn betoog haalde de fractievoorzitter van Water Natuurlijk aan dat CDA’ers een hoofdrol spelen in de omstreden provinciale affaires. En dat geldt ook voor de grondtransacties in het Loobeekdal. De overeenkomst werd gesloten door toenmalig waarnemend dijkgraaf Ger Driessen en het Venrayse agrarische bedrijf van Jan Loonen en diens familie. Beide onderhandelaars zijn lid van het CDA, kennen elkaar uit het Limburgse bestuurlijke circuit (Provinciale Staten) en zijn ook bekend met grondpolitiek; zo is Loonen wethouder grondzaken in Venray. 

De overeenkomst dateert uit 2016 en werd gerealiseerd onder de bestuurlijke verantwoordelijkheid van Waterschap Peel en Maasvallei, de voorganger van Waterschap Limburg. Het betrof het beekherstelproject Loobeekdal, waarvoor gronden moesten worden verworven. De onderhandelingen verliepen moeizaam en werden uiteindelijk onder grote tijdsdruk door de aanstaande fusie van het waterschap afgerond. De deal kwam net voor het einde van 2016 rond, de notariële akte werd veel later getekend, te weten in 2019. Waterschap Limburg, de rechtsopvolger van Peel en Maasvallei, zette de handtekening onder het document.

De transactie en het tekenen van de akte passeerden geruisloos de besturen van de respectievelijke waterschappen, totdat in de media (NRC, Peel en Maas) berichten verschenen over malversaties rondom de gronddeal. Loonen zou grond goedkoop en onder de marktprijs hebben gekregen onder meer omdat die werd afgewaardeerd van landbouw- naar natuurgrond.

Conform de toen geldende regels
In reactie gaf het dagelijks bestuur van Waterschap Limburg begin dit jaar de integriteitscommissie van het waterschap de opdracht om onderzoek te doen naar de transacties. Die stelde na onderzoek vast dat de transacties 'conform de toen geldende regels en beleidskaders’ zijn afgehandeld. Met daarbij de conclusie dat er daarom geen sprake was van ‘een integriteitsschending’. 

Maar de commissie plaatste wel kanttekeningen. Deze hadden betrekking op het tempo, de transparantie gedurende het proces, het solistische optreden van waarnemend dijkgraaf Driessen en de kritische beoordeling binnen het dagelijks bestuur en de ambtelijke top, die er niet is geweest. Jan Boelhouwer, adviseur van de integriteitscommissie lichtte in het Algemeen Bestuur deze week de conclusie toe: “Uit onze aanbevelingen kun je afleiden dat het anders had gemoeten.”  

De commissie formuleerde acht aanbevelingen en die hebben betrekking op onder meer het beleidskader voor grondbeleid, een interne gedragscode, het zogeheten ‘vierogenprincipe’, een cultuur van checks and balances en kracht en tegenkracht, waarborgen van integriteit van het onderhandelingsproces met een gezagsdrager, oog voor mogelijke beeldvorming en integriteitsbewustzijn binnen het waterschap en bestuur.

Het dagelijks bestuur wilde de aanbevelingen van de integriteitscommissie ‘integraal overnemen’ en stelde deze week het algemeen bestuur voor dat ook te doen. Dat gebeurde uiteindelijk ook, maar in het uren durende beraad op woensdag bleek dat fracties vooral worstelden met ‘het bestuurlijk ongemak’ over de deal en de constatering dat er geen sprake is geweest van ‘een integriteitsschending’. Dit terwijl uit de stukken blijkt, zoals het feitenrelaas van het bureau Hoffmann Fraude en Integriteit over de deal, dat het agrarisch bedrijf Loonen financieel buitensporig is gecompenseerd door het waterschap voor de afwaardering van zijn gronden (niet de gebruikelijk 120 procent, maar 200 procent). 

'Nergens tegenmacht, geen kritische opmerkingen, geen voorbehouden en nog steeds is het correct?’ - Hans Verdellen (Bedrijven)     

'Stomverbaasd'
In het debat spraken de reacties boekdelen: Jacques Arntz (50 Plus) was ‘stomverbaasd’ over het oordeel van de integriteitscommissie, Hans Verdellen (Bedrijven) ‘snapte niets’ van de conclusie (‘Nergens tegenmacht, geen kritische opmerkingen, geen voorbehouden en nog steeds is het correct?’), Guiseppe Noteborn (VVD) noemde het proces ‘diep triest’, Elian Vanderheijden-Knops (Ongebouwd) plaatste grote ‘morele vraagtekens’ bij het optreden van de waarnemend dijkgraaf, Freij ‘worstelde ernstig met de casus’ en Marc Breugelmans (Water Belang) sprak over ‘een feitenrelaas dat er niet om liegt’.

Maar uiteindelijk droogde de uitgesproken verontwaardiging op. Een voorstel van Noteborn om een onafhankelijke agrarische expert de deal nog eens op zijn merites te laten beoordelen (‘dan kunnen we het daarmee afsluiten’), haalde het niet. Op de vraag waarom het huidige dagelijks bestuur niet ingreep toen het de notariële akte moest ondertekenen, reageerde DB-lid Arnold Jansen dat het dagelijks bestuur ‘geen titel had’ om in te grijpen, ook al had het de overtuiging dat de deal inhoudelijk niet goed was. “We waren gebonden aan de overeenkomst.”

Hard werken
Uiteindelijk bleef de vraag over: hoe kan dit in de toekomst voorkomen worden? Of zoals Freij zich afvroeg: "Hoe kunnen we er als algemeen bestuur op vertrouwen, dat we niet weer met deze handelwijze worden geconfronteerd?" “We moeten hard blijven werken aan integriteit”, concludeerde Breugelmans, nadat hij eerder had vastgesteld dat ‘de situatie uit het verleden licht schijnt op het heden’. 

Met de overname van de aanbevelingen van de integriteitscommissie zet het Algemeen Bestuur in op aanscherping van het integriteitsbeleid. Er wordt daartoe een implementatieplan opgesteld dat 7 juli wordt besproken in het Algemeen Bestuur. Verder opent het waterschap een eigen meldpunt integriteit, waar burgers bestuurlijke misstappen kunnen melden. Een motie van Water Natuurlijk, Water Belang en Lokaal Limburg hierover werd aangenomen. Eerder in de week stelde ook de provincie Limburg een soortgelijk meldpunt in. 

IMPACT OP BESTUUR

De impact van de omstreden gronddeal heeft meteen zijn uitwerking op het bestuur van het waterschap. Dijkgraaf Patrick van der Broeck heeft de portefeuille integriteit voorlopig overgedaan aan DB-lid Arnold Jansen. Dit omdat de dijkgraaf onderdeel is van het integriteitsonderzoek van de provincie Limburg in de zogeheten affaire Vrehen. In een publicatie van NRC wordt Van der Broeck (CDA) genoemd als een van de gedeputeerden die het bedrijf van oud-CDA-gedeputeerde Herman Vrehen aan overheidsopdrachten hielp.

Ook waarnemend voorzitter van de integriteitscommissie van het waterschap, Annemieke Nijhof, trok zich terug. Zij voelde zich daartoe genoodzaakt, omdat John Remkes recent is aangetreden als waarnemend commissaris van de Koning in Limburg. Remkes is ook voorzitter van de Raad van Toezicht van Deltares, waar Nijhof algemeen directeur is. Om de ‘schijn van belangenverstrengeling’ tegen te gaan, vond Nijhof het verstandig om tijdelijk terug te treden als lid van de integriteitscommissie.

In het kader van het aangescherpte integriteitsbeleid en de beleden transparantie werd ook besloten om de vertrouwelijkheid op te heffen en alle stukken die betrekking hebben op de omstreden gronddeal uit 2016 openbaar te maken.