De watersector staat voor spannende tijden. Door vergrijzing gaat kennis verloren en onder jongeren loopt de interesse voor een watergerelateerde carrière terug. Het gevolg van onvoldoende vakmensen in de sector kan zijn dat innovaties onder druk komen te staan, terwijl de omvang van de uitdagingen enorm is. De waterschappen werken aan een plan om het tij te keren. Ook een groep docenten verbonden aan beroepsopleidingen doet een dringende oproep.
Tekst Elian van ’t Westeinde | Foto's HZ University of Applied Sciences
Het verhaal van Hansje Brinker is wereldberoemd. Als het joch een gaatje in een dijk ontdekt, stopt hij zijn vinger erin. De zoon van een sluiswachter voorkomt daarmee een dijkdoorbraak. "Was het maar zo eenvoudig, want met een vinger in de dijk redden we het niet in de toekomst’’, zegt Alco Nijssen, docent watermanagement van de HZ University of Applied Sciences (HZ UAS) in Middelburg. "Met name door klimaatveranderingen denk ik dat in de watersector meer werk is te verzetten dan in welke andere sector dan ook. Wij moeten met zijn allen ons best doen om het waterbewustzijn bij jongeren aan te wakkeren. Dat is niet alleen een taak voor de opleiders, maar voor alle partijen in de watersector samen.’’
Water Connects
Nederland telt drie hbo- en drie mbo-opleidingen Watermanagement en één opleiding op universitair niveau. De oudste opleiding Watermanagement is die van de HZ UAS. Onder de titel Water Connects vierden docenten, studenten en alumni in januari het 33,3-jarig bestaan. Honderden genodigden kwamen bijeen om elkaar bij te praten en elkaar te inspireren.
Na hun studie waaierden ze uit over de hele watersector. Ze werken bij waterschappen, Rijkswaterstaat, adviesbureaus, milieuorganisaties, gemeenten. Sommigen maakten de stap naar het onderwijs. Zo geven Tom Lievense (Yuverta), Manodj Jagram (Lentiz) en Johan de Bat (Scalda) les aan mbo’ers. Alco Nijssen (HZ UAS) en Tijmen den Oudendammer (Hogeschool Rotterdam) leiden hbo-studenten op voor een toekomst in het water. Bij het 33,3-jarig jubileum van de opleiding Watermanagement in Middelburg steken deze docenten de koppen bij elkaar.
Kiem leggen
Manodj Jagram en Tom Lievense grijpen het jubileum aan om het mbo steviger op het netvlies te krijgen bij collega’s. Om jongeren te enthousiasmeren voor de watersector willen de mbo-opleidingen de onderlinge band verstevigen. Gezamenlijk meer voorlichtingsactiviteiten organiseren, gastlessen geven en excursies verzorgen.
Maar de bewustwording van wat watermanagement inhoudt, begint al in het basisonderwijs. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig. Daar wordt de kiem gelegd. "Je kunt ze op allerlei manieren van alles laten zien over water. Over wat nodig is om het land droog te houden, over dijken, en ze wijzen op de diertjes die in het water leven’’, zegt Tom Lievense. "Van een bakker is duidelijk wat hij doet, maar wat doet een waterbeheerder? Dat moeten we uitleggen.’’
Maatschappelijk relevant
Jongeren die weten dat de opleiding breed is en maatschappelijk relevant, kiezen eerder voor watermanagement, denkt Tijmen den Oudendammer. "Vrijwel dagelijks zien we berichten over wateroverlast, waterkwaliteit, overstromingen. Klimaatverandering, hoe ga je daarmee om? Wat betekent dat voor de toekomst? Welke oplossingen kun je bedenken? Dat soort vraagstukken zijn actueel, prikkelend, en uitdagend. Daar moeten we onze studenten de juiste skills voor geven. We moeten het begrip Watermanagement laden met wat het eigenlijk inhoudt.’’
De watersector is voortdurend in beweging. En het onderwijs beweegt mee. Dat kan alleen als elke partij in de watersector meewerkt. "Alleen als opleidingen actief worden betrokken bij de praktijk, en weten wat de opgaven zijn waar we met zijn allen voor staan, kunnen we mensen opleiden met de vaardigheden die ze nodig hebben.’’
Studenten HZ University of Applied Sciences
Kennis binnenhouden
Jonge watermanagers hoeven zich geen zorgen te maken over carrièremogelijkheden. Zowel hbo’ers als mbo’ers hebben soms al een baan voordat ze een diploma op zak hebben. Vaak blijven ze hangen na hun stage. Toch ziet het mbo-onderwijs dat het vinden van stageplekken voor mbo’er moeilijker is dan voor hbo’ers. Daar valt nog een wereld te winnen denkt Johan de Bat. "Mbo’ers spelen een belangrijke rol vanwege hun technische vaardigheden, praktische kennis en vermogen om onderhoud en reparatie uit te voeren.’’
Tom Lievense vindt het binnenhouden van kennis prioriteit nummer één. "Organisaties moeten een regeling treffen om kennis over te dragen voordat ouderen vertrekken. Dat kan door het geven van gastlessen of door het in een of ander programma vast te leggen. Samen kunnen we een oplossing zoeken. Door kennis te borgen helpen ze ons, maar ook zichzelf.’’
In actie komen
Om de vacatures in de watersector te vervullen, haalt de watersector zij-instromers binnen via traineeships. Of mensen worden aangenomen op functies, terwijl ze onvoldoende ervaring hebben. "De lat gaat naar beneden’’, ziet Alco Nijssen. "Dat vraagt nogal wat van organisaties. Daarnaast moeten ze de waterbeheertaken aanpassen aan het aantal mensen dat ze in dienst hebben. Ambities voor ecologisch beheer of hittestress of andere nieuwe projecten komen niet van de grond, omdat je als organisatie alle zeilen moet bijzetten in het dagelijks werk. Innovaties blijven daardoor achter. Daar is gewoon geen ruimte voor. Als we pas in actie komen wanneer we ons realiseren dat de vacatures niet op te vullen zijn, en we kennis kwijtraken, zijn we te laat. Om dat gat te vullen, ben je zo tien jaar verder.’’
Actieplan waterschappen
Als de aanwas jonge studenten stagneert, worden opleidingen te duur om te handhaven. Ook levert dat problemen op voor de watersector die nu al zit te springen om goed opgeleide mensen. Alleen al bij de waterschappen steeg het aantal vacatures de laatste jaren naar ruim 2.500 in 2022. Met name de vergrijzing in combinatie met de beperkte instroom van jongeren speelt daarbij een rol.
Om verdere leegloop te voorkomen, hebben de Unie van Waterschappen, het A&O fonds Waterschappen en de Vereniging werken voor waterschappen een extern bureau ingeschakeld om een actieplan te ontwikkelen. Dit plan richt zich op arbeidsmarkt(profilering), educatie en opleiding en zou de bekendheid met werken voor waterschappen moeten vergroten en wordt deze maand gepresenteerd.
Zorg over de toekomst
De docenten die dagelijks jongeren klaarstomen voor de praktijk, zijn terecht bezorgd over het gebrek aan jongeren dat kiest voor een opleiding in de watersector. En nu de waterschappen met een actieplan komen, willen ze daarbij graag aansluiten. Niet alleen moet de watersector zorgen dat ze zelf professionals binnenhaalt. Helpen met zichtbaar en aantrekkelijk maken van de watersector is ook dringend nodig, zodat opleidingen voldoende aanwas krijgen en er voor de toekomst voldoende waterprofessionals beschikbaar zijn. Want meer mensen interesseren voor een wateropleiding lukt alleen als alle partijen met elkaar samenwerken.
Opleidingen watermanagement
Yuverta
Leefbare stad en klimaat
Watermanagement
Lentiz
Watermanagement
Scalda
Land en watermanagement
HZ UAS
Watermanagement
Hogeschool Rotterdam
Watermanagement
Van Hall Larenstein
Land en watermanagement
Dit artikel is een initiatief van: Tijmen den Oudendammer (Hogeschool Rotterdam), Alco Nijssen (HZ University of Applied Sciences), Tom Lievense (Yuverta), Manodj Jagram (Lentiz), Johan de Bat (Scalda). Auteur Elian van ’t Westeinde is freelance journalist.
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.