Het kalenderjaar begon kletsnat. Pas half mei brak de zon door. Daarna viel 5 weken lang in heel het land geen druppel. Eind juni vroegen velen zich af of een droogterecord was gebroken. Sindsdien lees en hoor ik weer steeds vaker dat water schaars is. Dat is een zorgwekkend frame en bovendien misplaatst.
door Jos Peters
Jos PetersDe filosoof Adam Smith, geboren precies drie eeuwen geleden, dacht na over waarom mensen kopen en ruilen. Hij legde de basis voor de moderne economie. Iets is schaars als het beperkt beschikbaar is, met als gevolg dat het een prijs heeft. Ruimte bijvoorbeeld, dat is schaars. Maar water? Kostelijk kraanwater kost inderdaad geld, ook al is het spotgoedkoop. Waterbedrijven waarschuwen al lang dat ze te krap zitten met de ruimte om ruwwater te mogen winnen.
Het lijkt erop dat de politiek hen niet serieus neemt, dat ze roepend zijn in een vermeende woestijn. Bij een vraag voor een nieuwe aansluiting op het net kunnen ze alleen ‘nee’ verkopen, geen water. Nu al, laat staan over 5 jaar. De levering van kraanwater is dus niet meer vanzelfsprekend. Hoe zit het met al dat andere water in ons waterrijke land? Ik doel op het water waarvan we onvoldoende de waarde zien, sterker nog, dat we als een probleem zien omdat het geld kost om het kwijt te raken. Kan dat dan schaars zijn?
Er valt jaarlijks pakweg 35 miljard kuub gratis uit de lucht, bijna 30 keer meer dan wat waterbedrijven samen leveren
De waterbalans van ons kleine land staat vol grote getallen: bijna 4 miljoen hectare met op elke hectare jaarlijks bijna 9 duizend kuub regen. Een kuub is duizend liter. Er valt jaarlijks pakweg 35 miljard kuub gratis uit de lucht, bijna 30 keer meer dan wat waterbedrijven samen leveren. Vegetatie (landbouwgewas, bos, natuur) verdampt veel. Jaarlijks ongeveer 20 miljard kuub.
Het verschil tussen regen en verdamping is daarmee in de orde van 15 miljard kuub per jaar. De waterschappen voeren dat af of pompen het weg. Dat kan ook niet anders, willen we niet kopje onder gaan. In de zoute zee gaat veel zoet water verloren. Eeuwig zonde, zeker als het een tijdje droog is, of zou kunnen blijven. Aan onze landsgrenzen krijgen we wel nog 75 miljard kuub Rijn- en Maaswater gratis. Jaar in, jaar uit.
Zoet water is er genoeg, gemiddeld in ruimte en tijd. Vanwaar dat breed gedeelde frame dat het schaars zou zijn? De cijfers laten zien dat dat niet klopt. Deze onwaarheid is gevaarlijk, want zet aan tot misvattingen en verkeerde keuzes. Bijvoorbeeld bij de aanpak van verdroging van landbouwgewas en van natte natuur. Hier enkele voorbeelden ter illustratie.
In droge zomers liggen waterbedrijven onder het vergrootglas. Ze worden vaak als eerste genoemd als veroorzakers van verdroging. Zijn het hun grondwaterwinningen? Op een zonnige, gortdroge dag kan het zijn dat gemiddeld per hectare 40 kuub verdampt. Landelijk gezien is dat grofweg 150 miljoen kuub. Op een piekdag leveren de waterbedrijven samen uit grondwater echter niet meer dan 2,5 miljoen kuub. Op die dag is de levering van kraanwater uit grondwater dus een factor 60 minder dan verdamping. Overigens, dit is absoluut geen pleidooi om niet spaarzaam met kraanwater om te gaan. Dat moet altijd, ook in de winter.
Het oppompen van grondwater kan leiden tot minder opbrengst van een landbouwgewas. De waterwet is duidelijk: de partij die pompt, staat aan de lat om droogteschade te vergoeden. Er is een ernstiger oorzaak van verdroging, vooral van natte natuur. Bang voor natte voeten in het voorjaar, wil het landbouwbedrijfsleven dat waterschappen ook dán afwateren, uitwateren, ontwateren. In een heel jaar is dat grof geschat 15 tot 20 keer meer dan wat waterbedrijven uit de bodem putten. Als boeren schade claimen, is het dan niet hoog tijd dat ook natuurorganisaties en terreinbeheerders dat doen namens al onze weerloze natuur?
Kom op mensen, laten we niet Nederland fatalistisch afschilderen als een waterschaars land
De oorzaak van verdroging van natuur ligt niet in de zomers. En willen we verdroging aanpakken, dan is omzien naar een andere bron voor kraanwater, bijvoorbeeld gezuiverd rivierwater aangevoerd van elders, niet de enige weg. Veel effectiever is het (en wél circulair) als we wat er is, vasthouden, opslaan in de bodem, beschermen, benutten en zoveel mogelijk hergebruiken.
Prima als we spreken over schaarste als dat helpt om water te waarderen, als we het beprijzen (‘water is niet gratis’) of om een prikkel te genereren om er verstandig mee om te gaan. Maar kom op mensen, laten we niet Nederland fatalistisch afschilderen als een waterschaars land. Dat het zomers steeds langer droog is, daarop hebben we helaas weinig grip.
Maar verdroging van ons land is vooral door eigen toedoen. Eeuwen geleden legden we het droog. En decennia geleden maakten we er een vergiet van, met te grote gaten. Op jaarbasis is er zoet water genoeg, áls we er slim mee zouden omgaan. De beschikbaarheid valt wel degelijk te beïnvloeden. De noodzaak om dat sneller te doen, stijgt met de dag. De kennis is er, de technologie is er, de mogelijkheden zijn er. Oók allemaal meer dan genoeg.
Jos Peters, Nieuwegein
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.