De uitvinding van het allereerste meetinstrument om stromingen in de Nederlandse rivieren te meten uit 1792, was een verstrengeling van unieke wetenschap met een politiek-bestuurlijke agenda. Dat betoogt hoogleraar Maarten Kleinhans na een grondige studie van het instrument dat was ontworpen door Christiaan Brunings (1736-1805), oprichter van Rijkswaterstaat. Hij publiceerde afgelopen maand een wetenschappelijk artikel over de uitvinding.
door Wim Eikelboom
Wim EikelboomBrunings meetapparaat gaf voor het eerst in de geschiedenis de mogelijkheid om stroomsnelheden in de Nederlandse rivieren te meten. Met die gegevens is de waterverdeling bij Pannerden aangepast. Tot op de huidige dag stroomt hier bij hoogwater tweederde van het binnenkomende Rijnwater naar de Waal en een derde via de Neder-Rijn en de IJssel.
"Brunings wist zeker dat de veranderlijke verdeling van de afvoer over de Rijntakken en de gevolgen daarvan een politieke kwestie was met grote lokale en nationale belangen", stelt Kleinhans, hoogleraar aan de Universiteit Utrecht. "Hij testte eerst de beschikbare theorieën voor de voorspelling van die verdeling."
Brunings ontwierp in 1790 een catamaran met een meetinstrument, waarmee hij nauwkeurig de afvoer berekende uit de gedetailleerde meting van de stromingssnelheid. Daarmee schreef hij geschiedenis als grondlegger van de huidige rivierhydraulica.
Nabouwen
Professor Kleinhans heeft even met de gedachte gespeeld om de uitvinding na te bouwen. Maar daaraan kleefden te veel haken en ogen. "Het vergt expertise van een professionele instrumentmaker."
Brunings leefde in de tijd dat de Neder-Rijn en de IJssel (de noordelijke Rijntakken) geleidelijk verzandden en dat de Waal almaar meer water kreeg. Dat veroorzaakte problemen voor de vrachtvaart, bereikbaarheid van steden, overstromingen, landverlies en politiek gekrakeel. "Brunings speelde een centrale rol in de informatievoorziening van een conferentie in 1777 waar de verdeling van water over de Rijntakken werd vastgesteld."
Kleinhans noemt het werk van Brunings ‘een mooi staaltje onderzoek met een opvallend gebrek aan maatschappelijke relevantie’. "Hij werkte schijnbaar zo objectief mogelijk maar was zich terdege bewust dat het om een politiek licht ontvlambare situatie ging. Die worsteling zie ik vandaag de dag terug bij onder meer Rijkswaterstaat."
Wim Eikelboom is freelance journalist
LEES OOK
Het volledige artikel van Maarten Kleinhans over Brunings instrument
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.