In grote delen van Brabant lijdt natuur die afhankelijk is van grondwater schade doordat er onvoldoende kwel beschikbaar is en de grondwaterstanden te laag zijn. Voor het herstel van het watersysteem in Brabant is naar schatting ongeveer 350 miljoen m3 grondwater per jaar nodig. Effectieve maatregelen om voldoende kwel in de natuur terug te brengen, liggen grotendeels buiten de natuurgebieden.
Dit staat in de verkenning van kennisinstituut Deltares dat onderzoek deed naar de watervraag van de natuur in Brabant. Brabants Landschap, Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en de Brabantse Milieufederatie gaven opdracht voor de verkenning, die vrijdag is gepubliceerd.
Voor het eerst in Nederland is onderzocht hoeveel grondwater de natuur nodig heeft, stelt Natuurmonumenten. Doel van de verkenning is onder meer om 'beleidsmakers, planvormers en achterban op het gebied van water- en natuurbeleid duidelijk te maken waarom een goed werkend watersysteem zo belangrijk is voor de instandhouding van natuur'.
Bodemkwaliteit
In het onderzoek richten de onderzoekers zich op natuur die afhankelijk is van grondwater, zoals beken, veengebieden, natte bossen, heide en vennen. De watervraag van andere natuur, zoals bossen en heide, bestaat vooral uit regenwater. Deze natuur lijdt droogteschade omdat het regenwater niet goed wordt vastgehouden door achteruitgang van de bodemkwaliteit.
Al decennia lang lijdt een groot areaal van de waterafhankelijke natuur in Noord-Brabant aan een watertekort, schrijven de onderzoekers. Met talrijke herstelprojecten en met aanpassingen in het waterbeheer is geprobeerd de verdroging van de natuur terug te dringen. De maatregelen hebben niet het gewenste effect, want veel natuurgebieden zijn nog steeds te droog of krijgen te weinig kwel, staat in het onderzoek.
De droogte als gevolg van de klimaatverandering verergert de situatie. Zo wordt tijdens langdurige droogteperioden meer (dan normaal) grondwater onttrokken voor de drinkwatervoorziening en verdubbelt ongeveer de beregening van landbouwgronden, van 40 naar 100 miljoen m3/jaar.
Onderzoeksvraag
De onderzoeksvraag was: hoeveel grondwater is er nodig om verdroging van grondwaterafhankelijke natuur op te heffen. Sleutel is herstel van de kwel (uit de diepere ondergrond opstijgend grondwater), dat door de onderzoekers wordt omschreven als de motor achter het functioneren van grondwaterafhankelijke natuur. Als er voldoende kwel is, is de grondwaterstand op niveau en de stroming in beken, die nu in de zomer droogvallen, op orde.
Een en ander betekent dat er meer grondwater nodig is. De grondwaterafhankelijke natuur in Brabant heeft jaarlijks 60 miljoen kuub grondwater nodig om te overleven, daarvan is momenteel maar een deel beschikbaar. Om te zorgen dat deze natuur bij het grondwater kan, moeten onder andere de grondwaterstanden structureel omhoog. Daarvoor is circa 350 miljoen m3 extra grondwater nodig.
Voor de gewenste aanvulling valt er in Brabant genoeg regen, maar te veel daarvan wordt afgevoerd, zo’n 80 procent van het neerslagoverschot. Om deze situatie te verbeteren moet de afvoer van het oppervlaktewater met 17 procent worden verkleind, aldus de onderzoekers. Voorts moet de onttrekking van het grondwater door onder meer beregening en drinkwatervoorziening met 30 procent afnemen.
Provinciebreed
Herstel van het watersysteem is noodzakelijk binnen én buiten de natuurgebieden, aldus het onderzoek. Dat betekent dat in feite ‘provinciebreed’ de grondwatersituatie verbeterd moet worden. Dit herstel komt overigens niet alleen de natuur ten goede, schrijven de onderzoekers, maar ook de landbouw en de stedelijke gebieden in Brabant die minder last zullen hebben van bodemdaling en verzakkingen.
In reactie op het onderzoek stellen de natuur- en milieuorganisaties voldoende vertrouwen te hebben dat de eerste stappen zullen worden genomen om meer water vast te houden. Dat vertrouwen is gebaseerd op de inzet van de provincie Noord-Brabant, die de noodzaak voor voldoende water voor natuur in haar bestuursopdracht ‘Stoppen van de verdroging met een waterrobuuste inrichting van Brabant’ onderschrijft.
6 NATUURGEBIEDEN
De onderzoekers bekeken 6 ‘grondwaterafhankelijke natuurgebieden’ in Brabant en bepaalden in welke mate maatregelen effecten zouden hebben op de watervraag. In veel gebieden is, jaarrond maar vooral in de zomer, onvoldoende kwel beschikbaar. De grondwaterstand en stijghoogte (waterdruk) is met name in de zomer tot meer dan 50 cm lager dan nodig voor een goed en duurzaam functioneren van de beoogde natuurtypes.
Ook komt het voor, schrijven de onderzoekers, dat het met inspanning in en buiten het natuurgebied wél lukt om de waterstand voldoende hoog te houden. Maar dan wordt vooral (zuur) regenwater vastgehouden, terwijl voor de natuur (basisch) kwelwater, met een andere chemische samenstelling, noodzakelijk is. “Tenslotte is soms wel kwelwater beschikbaar, maar wordt deze door de sloten en greppels uit het gebied afgevoerd op basis van de bestaande afspraken over peilen.”
MEER INFORMATIE
Deltares-onderzoek 'Een verkenning naar de Watervraag van de Noord-Brabantse Natuur' (pdf)
Natuurmonumenten over het onderzoek
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.