De vraag naar zand blijft groeien, maar de toegankelijke reserves raken uitgeput. Volgens het rapport ‘Zand en duurzaamheid: 10 aanbevelingen om een crisis af te wenden’ van het Milieuprogramma van de Verenigde Naties (UNEP) moet zand daarom allereerst als een strategische grondstof beschouwd worden.
Helena van der Vegt"Dat betekent dat we goed plannen waar en hoeveel zand we winnen en dat we dat duurzaam doen", zegt onderzoeker Helena van der Vegt van Deltares, co-auteur van het UNEP-rapport. "Want zonder zand geen delta. En zonder zand geen zoet grondwater."
Wereldwijd is zand na water het meest gebruikte materiaal om huizen, ziekenhuizen, scholen en wegen te bouwen, om computerchips en glas te produceren en om de bevolking te beschermen tegen stormen en overstromingen.
De vraag naar zand blijft groeien en onze afhankelijkheid van zand neemt toe, terwijl de toegankelijke reserves uitgeput raken en er geen nieuwe ontstaan. Dat is een crisis in wording, aldus het rapport.
Ecologische rampen
Sinds 2014 luidt UNEP de noodklok over onze omgang met zand als onuitputtelijke bron. Op veel plaatsen heeft zandwinning al geleid tot ecologische rampen en rivieroever- en kusterosie. Onder invloed van de klimaatverandering, verstedelijking en economische groei zullen de uitdagingen alleen maar toenemen.
"Daarom moeten we zand zien als een strategische grondstof die van cruciaal belang is voor het ecosysteem en de menselijke ontwikkeling", stellen de onderzoekers in het nieuwste rapport. Het is de eerste van tien aanbevelingen die beleidsmakers en andere belanghebbenden tot duurzaam zandbeheer moeten aanzetten.
Het gaat vooral om een planologische uitdaging, zegt Van der Vegt. "Er is wereldwijd best veel zand, maar lokaal dreigen er tekorten. Als we niet goed gaan plannen, wordt het steeds lastiger om op een duurzame manier zand te winnen. Transport is duur en zorgt voor veel uitstoot."
Noordzee
In Nederland wordt zand deels op het land en deels in de Noordzee gewonnen. Op zee wordt het echter steeds drukker door onder andere windparken, vaarroutes en visserij, verklaart de Deltares-onderzoeker. "De vraag is of we daar in de toekomst nog toegang toe hebben, terwijl er door de zeespiegelstijging wel steeds meer zand nodig zal zijn voor kustverdediging."
Overheden en overheidsinstanties zijn verantwoordelijk voor het beleid en de wettelijke kaders voor duurzaam zandbeheer en -bestuur, maar het UNEP-rapport roept ook andere belanghebbenden op om in actie te komen.
"Duurzaam zandbeheer is iets wat we alleen samen kunnen bereiken", meent ook Van der Vegt. Ze wijst op verschillende projecten en samenwerkingen van Deltares waar dat al gebeurt, zoals met ‘building with nature’ bij bijvoorbeeld de kleirijperij in Delfzijl en een onderzoek naar ecologische effecten van zandextractie op de Noordzee.
MEER INFORMATIE
Rapport ‘Sand and Sustainability: 10 Strategic Recommendations to Avert a Crisis’
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.