Thomas Rau: ‘Waterschappen kunnen snel veel meer doen bij circulariteit’

Alles wat eindig is, is oneindig beschikbaar. Dat houdt circulariteit in en geldt ook voor water, vertelde de toonaangevende architect Thomas Rau tijdens een kennissessie op de beurs Aqua Nederland. Hij daagt de waterschappen uit om nu al aan de slag te gaan met 100 procent circulariteit en niet te wachten tot 2050. Zij hebben volgens hem de macht om snel veel meer te doen.

Door Hans Klip

Een voorloper van circulaire economie en systeemverandering. Zo wordt Thomas Rau (zie kader onderaan) geïntroduceerd door gespreksleider Bert Geraats, technologie manager bij het bedrijf ELIQUO Water & Energy. “Dat is niet alleen theorie, hij brengt het ook in de praktijk. Thomas inspireert met een andere manier van denken en doen.”

Rau houdt een lezing met de opmerkelijke titel Alcohol-neutral in 2050: lineair, linculair en circulair tijdens de kennissessie Succesvol circulair op de tweede dag (20 maart) van de vakbeurs Aqua Nederland in Gorinchem. De sessie is georganiseerd door ELIQUO.

Grote macht
Met prikkelende uitspraken zet Rau zijn visie uiteen tegenover het gezelschap van onder meer waterschappers en ingenieurs. Hij levert meteen stevige kritiek op het verhaal dat Henkjan van Meer, beleidsadviseur duurzaam opdrachtgeverschap bij de Unie van Waterschappen, daarvoor vertelde over hoe de waterschappen bijdragen aan de nationale doelstelling om in 2050 een 100 procent circulaire economie te hebben in Nederland. Om dit te bereiken, willen de waterschappen in 2030 in al hun infraprojecten klimaatneutraal en circulair werken.

Thomas RauRau heeft hier 'met gekromde tenen' naar geluisterd. “Als je partner alcoholist is en zegt ‘ik ben in 2050 alcohol-neutraal’, heb je een probleem in de relatie. Wat een ongelooflijke arrogantie om te zeggen: we fiksen het wel in 2050. Als we vinden dat iets nodig is, moeten we het nu doen!”

Waterschappen hebben te maken met verantwoordelijkheden en belemmeringen en dat begrijpt Rau wel. “Ik ken dit ook uit mijn eigen vak. Maar als ik er objectief naar kijk, verpatsen we gewoon deze aarde. Waterschappen kunnen snel veel meer want ze hebben zo’n grote macht.”

Onmogelijke mogelijk maken
Waterschappen kunnen nu al het nodige doen om circulariteit mogelijk te maken, aldus Rau. Dat doen zij naar zijn mening op dit moment onvoldoende. “Je moet een lijstje met twee dingen maken: wat is er niet gevraagd en waarvan denken we dat het onmogelijk is? De volgende stap zit in het mogelijk maken van wat als onmogelijk wordt gezien.”

Geraats vraagt hoe dat dan moet gebeuren. “Begin met drie dingen die onmogelijk zijn”, antwoordt Rau. “Dat is toch leuk? Je moet gewoon nieuwe fouten maken. Vermijd wel alle oude fouten.”

Van Meer geeft in een korte reactie tegengas. “De waterschappen wachten niet tot 2050. Zo zijn wij in 2023 gestart met circulair uitvragen bij marktpartijen en hebben we de ambitie om in 2030 in onze projecten klimaatneutraal en circulair te werken. Ik ben ook erg blij met een waterschap als het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, dat bij veel projecten al zoveel mogelijk de principes van volledige circulariteit toepast. De bedoeling is dat elk waterschap dit in ieder project gaat doen.”

 'We moeten beseffen dat we gast op aarde zijn en geen gastheer'

Historisch keerpunt
Wat is volgens Rau circulariteit? “Dat alles wat eindig is, oneindig beschikbaar is. We moeten beseffen dat we gast op aarde zijn en geen gastheer. Wij staan op een historisch keerpunt, waarbij we zo snel mogelijk dingen fundamenteel anders zullen moeten doen.”

Het gaat om een volledig nieuwe systeemarchitectuur, vertelt Rau. “Hiervoor moeten we echt aan de bak en op een nieuwe manier leren denken, vanuit de gedachte van de aarde als een gesloten systeem. Want voor alles wat niet groeit geldt: op is op!”

Voor water gaat dat eveneens op, zegt Rau. “Water is eindig en dus een ‘limited edition’. Alle geopolitieke conflicten kun je uiteindelijk min of meer terugbrengen tot water. Het is gewoon het blauwe goud en hier moeten we op een heel andere manier mee omgaan.”

Klimaatverandering symptoom
Rau heeft niets met de grote aandacht voor klimaatverandering. “We hebben een ‘mind change’ nodig. Het gevolg daarvan is klimaatverandering. We moeten dus aan de oorzaak werken en niet aan de symptomen.”

Ook met het begrip grondstoffenschaarste kan hij niet uit de voeten. Dit bestaat volgens hem niet. “Als je het hebt over grondwaterschaarste, heb je niet het goede perspectief. Het gaat om een ‘limited edition’, niet om schaarste.”

Rau vindt het van groot belang om materialen te registreren. “Alles wat waardevol is, verdient het om te worden opgeschreven. Waarom gaan de waterschappen dat niet doen voor bijvoorbeeld alle rioolwaterzuiveringen? Welke materialen zitten hier eigenlijk in? Daarmee hoef je niet tot 2050 te wachten, het kan dit jaar al. Als we echt willen, kunnen we veel sneller zijn.”

'Laten wij in ieder geval nu al starten met circulair bouwen, inkopen en aanbesteden, al weten we nog maar een fractie'

Keiharde randvoorwaarde
In zijn presentatie schetst Van Meer het vergezicht voor de waterschappen. “Onze ambitie is dat circulariteit onderdeel wordt van het normale werk. Dit wordt een keiharde randvoorwaarde voor het waterbeheer. Hiervoor hebben we twee sporen: via duurzaam opdrachtgeverschap, extern en vooral ook intern, en via circulair assetmanagement.”

Henkjan van MeerDe Unie-beleidsmedewerker noemt vijf assets: gemalen, oeverconstructies, waterkeringen, rioolwaterzuiveringen en transportleidingen. “Zonder verandering gaat het bij het beheer en onderhoud van deze assets echt zeer doen op niet al te lange termijn. Waterschappen willen ze daarom op een andere manier aanleggen, beheren en onderhouden. We zullen veel meer met secundair materiaal gaan werken, omdat primaire grondstoffen eindig zijn.”

Van Meer hamert op het belang van actie. “Ook uit de oproep van Rau blijkt dat we niet meer moeten wachten. Laten wij in ieder geval nu al starten met circulair bouwen, inkopen en aanbesteden, al weten we nog maar een fractie. Hierdoor ervaren we wat we nog niet weten. Ga als waterschap nadenken over realistische jaardoelen en hoe die kunnen worden geborgd binnen de eigen organisatie.”

Streef niet naar een 9 of 10 want dat zorgt alleen maar voor vertraging, is zijn advies. “Een 6 is ook al goed. Als we de collega’s bij de waterschappen, de aannemers en de ingenieurs bij elkaar zetten, kunnen we nu al flinke stappen richting circulariteit zetten.”

WIE IS THOMAS RAU?

Een Duitse architect (64 jaar) die in Amsterdam werkt en woont. In 1992 richtte hij samen met zijn vrouw het architectenbureau RAU op dat duurzame en circulaire gebouwen ontwerpt. Recente projecten zijn het hoofdkantoor in hout van Triodos Bank en het volledig circulaire Amsterdamse wooncomplex Juf Nienke.

Rau werd in 2013 uitgeroepen tot architect van het jaar. Hij bedacht het materialenpaspoort om het hergebruik van materialen gemakkelijker te maken. Daarvoor is het Madaster, het kadaster voor materialen, in het leven geroepen.

Impressie van het ontwerp van het Nederlands paviljoen I Beeld: AND BV / Plomp

Een spraakmakend gebouw belooft het Nederlands paviljoen voor de wereldtoonstelling in 2025 in de Japanse stad Osaka te worden. RAU en de drie andere partijen in het consortium AND hebben het paviljoen ontworpen als een door de mens gemaakte zon. Het thema van de Nederlandse deelname is Common Ground: creating a new dawn together. 

In het paviljoen worden nieuwe technologieën geïntroduceerd. Met de kracht van water wordt emissievrije energie opgewekt die energie toegankelijker kan maken voor iedereen. De rijzende zon in het ontwerp staat symbool voor ongelimiteerde schone energie. Ook is het paviljoen volledig circulair.