Jaarlijks bereikt minstens 190 ton medicijnresten het oppervlaktewater in Nederland, maar in werkelijkheid is de hoeveelheid waarschijnlijk nog aanzienlijk groter. Dat hebben het RIVM en Deltares becijferd. Zij zien in de resultaten van hun onderzoek een bevestiging dat medicijnresten een risico vormen voor de waterkwaliteit.
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) en kennisinstituut Deltares hebben voor de nieuwe studie gebruikgemaakt van meetgegevens van waterbeheerders uit 2017 en 2018. Zij constateren dat concentraties van negentien verschillende stoffen minstens één keer de risicogrens hebben overschreden. Boven deze grens worden schadelijke effecten voor het ecosysteem verwacht. Bij onder meer pijnstillers, antibiotica, bloeddrukverlagers, antidepressiva en anti-epileptica gebeurde dit zelfs meerdere keren.
Maar waarschijnlijk komt het vaker voor. “Veel medicijnresten hebben namelijk een heel lage risicogrens. Waterbeheerders zijn niet altijd in staat stoffen op dit lage niveau aan te tonen”, aldus de onderzoekers.
Minstens 190 ton per jaar
Medicijnresten komen via urine, ontlasting en na het afspoelen bij toepassing op de huid terecht in het riool. Wat bij rioolwaterzuiveringen niet kan worden verwijderd, belandt uiteindelijk in rivieren, sloten, meren en plassen. Het gaat jaarlijks om minstens 190 ton. Dat is meer dan de schatting van 140 ton in een eerdere studie uit 2016, waarop het nieuwe onderzoek een vervolg is. De toename heeft met name te maken met meer meten. “Het verschil komt door preciezere informatie over de hoeveelheid verstrekte geneesmiddelen en uitgebreidere en nauwkeuriger berekeningen over de uitscheiding door de patiënt en zuivering door de rwzi.”
Dit vertelt echter niet het hele verhaal. In werkelijkheid belandt er nog een grotere hoeveelheid medicijnresten in het oppervlaktewater, omdat de huidige schatting van de onderzoekers vooral gaat over receptgeneesmiddelen uit de openbare apotheek. Het gebruik van geneesmiddelen uit de vrije verkoop en de specialistische zorg (zoals röntgencontrastmiddelen in ziekenhuizen) is niet bekend. Er is ook geen rekening gehouden met afbraakproducten die in het water weer de vorm van de oorspronkelijke werkzame stof kunnen krijgen. “Deze terugvorming zorgt mogelijk voor nog eens 50 tot 500 ton extra medicijnresten per jaar.”
Resultaten nuttig voor ketenaanpak
Volgens de onderzoekers van het RIVM en Deltares zijn de medicijnresten een risico voor dieren en planten die in het oppervlaktewater leven. Daarmee worden de conclusies uit het onderzoek van 2016 bevestigd. “De huidige analyse laat zien dat medicijnresten een risico vormen voor het watermilieu. Onderzoek naar nog meer stoffen kan het beeld genuanceerder maken, maar verandert de conclusie voor de stofgroep als geheel niet.”
De informatie kan beleidsmakers helpen om te bepalen of en waar maatregelen nodig zijn. “De huidige resultaten kunnen worden gebruikt om de ketenaanpak Medicijnresten uit Water verder vorm te geven”, wordt opgemerkt.
Reactie Unie van Waterschappen
De Unie van Waterschappen wijst in een reactie op deze ketenaanpak. De waterschappen doen onderzoek naar concentraties en effecten van medicijnresten en naar technologieën om de resten nog beter te verwijderen. Maar extra zuiveringsstappen zijn minder duurzaam dan de aanpak bij de bron. De Unie pleit daarom voor zoveel mogelijk maatregelen die voorkomen dat medicijnresten in rioolwater terechtkomen. Tijdens de Week van Ons Water die zaterdag van start is gegaan en tot en met 25 oktober duurt, wordt er een landelijke inzamelweek van ongebruikte geneesmiddelen gehouden. Mensen kunnen deze terugbrengen bij de apotheek.
De 15 werkzame stoffen met het hoogste gebruik (lijst links) en de 15 stoffen met de grootste geschatte vracht naar oppervlaktewater (lijst rechts) in 2018. De stoffen die in beide lijsten voorkomen, zijn vetgedrukt. Bron: RIVM-briefrapport Medicijnresten en waterkwaliteit: een update (2020).
MEER INFORMATIE
Bericht op site van RIVM
Rapport van onderzoek
Reactie Unie van Waterschappen
Inzamelweek ongebruikte medicijnen
Toelichting op ketenaanpak
H2O-vakartikel: beter afbreekbare medicijnen
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.