De Gezondheidsraad schat dat enkele tienduizenden jonge kinderen en duizenden zwangeren bloot worden gesteld aan hoge concentraties lood in het drinkwater. Ze wonen in oude huizen met loden waterleidingen en lopen gezondheidsrisico’s. De raad adviseert de oude waterleidingen te saneren.
Over het algemeen is het loodgehalte in het Nederlandse kraanwater laag: rond 1 μg/l. In huizen met loden leidingen zijn deze concentraties veel hoger, tot rond de 35 μg/l.
De commissie signalering gezondheid en milieu van de Gezondheidsraad schat dat er nog 100.000 tot 200.000 huizen zijn met loden leidingen. Dat betekent, aldus de raad, dat zo’n 230.000 tot 460.000 bewoners worden blootgesteld aan lood dat via deze leidingen in het drinkwater komt.
Schadelijk
Hogere concentraties lood zijn bij inname schadelijk voor de gezondheid. Met name zuigelingen die flesvoeding krijgen en jonge kinderen zijn kwetsbaar. Hersenen die sterk in ontwikkeling zijn, zijn het meest gevoelig voor loodinname: hoe jonger het kind, hoe kwetsbaarder, schrijft de Gezondheidsraad, die zich baseert op onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).
Dit kan leiden tot verminderende intelligentie, de raad spreekt over afname van 2 tot 5 IQ-punten. Volwassenen lopen groter risico op hart- en vaataandoeningen en chronische nierziekte.
Kraanwatermonsters
Nederlandse drinkwaterbedrijven zijn verplicht om de kraanwaterkwaliteit aan het tappunt bij de consument te monitoren. Uit deze monitoring blijkt dat de loodconcentraties in kraanwater de laatste decennia is afgenomen. In 2004 werd de concentratie van 10 μg/l in 3,8 procent van de kraanwatermonsters overschreden, in 2016 was dat percentage gedaald tot 1,1 procent.
De afname schrijft de raad toe aan het beleid van drinkwaterbedrijven om de loden dienst- of aansluitleidingen (buiten de woning) te vervangen. Op 'enkele honderden' moeilijk bereikbare locaties zijn nu nog loden buitenleidingen aanwezig.
Saneren
De gezondheidsraad adviseert de minister van Infrastructuur en Waterstaat om de circa honderd- tot tweehonderdduizend loden drinkwaterleidingen in oude huizen te saneren. In afwachting van de sanering beveelt de raad bewoners van oude huizen aan flessenwater te gebruiken voor zwangere vrouwen, zuigelingen die flesvoeding krijgen en jonge kinderen.
In huizen met nieuwe leidingen doen bewoners er goed aan om de eerste maanden de kraan voor gebruik goed door te spoelen, want ook in deze leidingen komt gedurende korte tijd na in gebruikname lood vrij.
Bewustwording
De raad adviseert voorts om te investeren in bewustwording. Daarbij verwijst ze naar de ‘citizen science onderzoeksprojecten’ van drinkwaterbedrijven, waarbij burgers een centrale rol spelen in bemonstering en onderzoek van drinkwater.
“Doel van dergelijke projecten is bewustwording en betrokkenheid van en handelingsperspectief voor de burger”, schrijft de raad. “Zo gaf ongeveer de helft van de deelnemers waarbij lood in kraanwater is aangetroffen aan dat zij het waarschijnlijk achten dat zij binnen één jaar de loden leidingen laten vervangen.”
Drinkwaterrichtlijn
Daarom adviseert de raad drinkwaterbedrijven en gemeenten te faciliteren om een aanbod te doen aan bijvoorbeeld starters, kinderdagverblijven en scholen in oude wijken (van voor 1960) om het loodgehalte in kraanwater te meten. “Blijkt dit hoog, dan worden ze extra gemotiveerd om de leidingen te (laten) vervangen en kunnen ze in afwachting daarvan gedragsadviezen volgen.”
De Gezondheidsraad adviseert voorts het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat om in de Europese discussie over de Drinkwaterrichtlijn te bepleiten dat de huidige drinkwaternorm wordt verlaagd van 10 μg/l naar 5 μg/l. “Deze waarde is in Nederland dan te hanteren als actiewaarde in meetprogramma’s om loden leidingen actief op te sporen.”
Het risico (als resultante) kan dan gewoon heel erg klein zijn en is dat in de meeste gevallen waarschijnlijk ook. De kans op vermeerdering van legionella in een watersysteem houdt verband met veel factoren waarvan de temperatuur de belangrijkste is. De cases in Boxtel en Son hebben geleerd dat hoge temperaturen (> 30 grC) van het afvalwater hoogstwaarschijnlijk een belangrijke rol hebben gespeeld.
Het is ook al langer bekend dat Legionella pneumophila (als gevaarlijkste soort) vooral bij die temperaturen optimaal groeit. Bij effectieve afdekking en afzuiging van een bassin kan het effect naar de omgeving in feite naar nul worden gereduceerd en daarmee het risico! Het is onzinnig om dat op voorhand voor alle systemen te gaan eisen, want de kans op vermeerdering van Legionella pneumophila in biologische systemen met temperaturen < 30 grC zal ongetwijfeld een stuk kleiner zijn. Laten we dat eerst goed onderzoeken.
Verder is het onbegrijpelijk dat de Omgevingsdiensten inzetten op een doelvoorschrift met een harde eis dat er geen legionella in de lucht en het effluent zit. Het is namelijk praktisch gezien gewoon niet haalbaar en het leidt tot hoge maatschappelijke kosten en de toevoeging van veel ongewenste desinfectiemiddelen van effluenten. Vergeet niet dat in de lucht en het effluent van een gemiddelde RWZI ook Legionella pneumophila wordt aangetroffen (in aanzienlijk lage concentraties als bij de zuivering in Boxtel). Hoe zou je in de zuivering Legionella moeten bestrijden? Moeten we al ons RWZI-effluent gaan chloren of met UV behandelen?
Ik lees hier een typisch voorbeeld van een overheid die neigt tot een overreactie om in de toekomst elke aansprakelijkheid te kunnen weerleggen. Ondertussen wordt een groot deel van de industrie opgezadeld met het maken van hoge extra kosten voor het bestrijden van een relatief laag risico.
Jan Pronk maakte ooit als Minister van VROM dezelfde fout bij de Tijdelijke Regeling Legionellapreventie die zo'n beetje voor alle collectieve leidingwatersystemen in Nederland het legionellarisico moest gaan indammen. Dat moest worden teruggedraaid (naar alleen de prioritaire instellingen) want de maatschappelijke kosten die dat veroorzaakte waren simpelweg te hoog.