‘Het watermanagement moet helemaal op zijn kop’

De rol van water is een belangrijk thema bij de transitie naar een circulair voedselsysteem, maar blijft vaak nog onderbelicht. Daarin wil Wageningen University & Research verandering brengen met de publicatie Wijs met Water, met elf inspirerende verhalen over mensen en organisaties die het over een andere boeg gooien. Projectcoördinator Adriaan Antonis vertelt er meer over.

Wat is de reden voor deze publicatie die jullie met een aantal onderzoekers in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit hebben geschreven?
“We werken met onderzoekers van verschillende kennisinstellingen samen aan de transitie naar een circulair voedselsysteem. Daarbij is de rol van water een belangrijk thema. Deze rol is heel interessant en vanuit de systeemgedachte was er naar onze mening eigenlijk nooit goed naar gekeken. Dat heeft in 2020 geleid tot het rapport Water’s role in a circular food system. Het ministerie van LNV gaf toen aan ook behoefte te hebben aan inspirerende voorbeelden van de transitie en het systeemdenken over water. Daaruit is Wijs met Water voortgekomen. We kijken in dit inspiratiecahier, zoals we het noemen, innovatief naar hoe we in Nederland in de toekomst op een andere, meer duurzame manier met water kunnen omgaan. We hebben water door het hele voedselsysteem heen onder de loep genomen. De publicatie is niet alleen bedoeld voor de landbouw, maar voor alle stakeholders.”

Adriaan Antonis omschrijft zichzelf als een beetje vreemde eend in de bijt. Hij is dierenarts en ook een biologisch-dynamisch boer. Antonis werkt als senior onderzoeker bij Wageningen Bioveterinary Research (onderdeel van Wageningen University & Research) dat zich bezighoudt met de gezondheid van dieren en mensen.

Jullie willen dat er anders wordt omgegaan met water. Wat houdt dit in?
“Het watermanagement moet helemaal op zijn kop. In ons land hebben we steeds gedacht dat we water buiten de deur moesten houden en dat er nooit een tekort zou zijn. Dit moet nu gewoon heel anders. We moeten zuiniger omspringen met water. Niet alleen omdat de zoetwaterbronnen eindig zijn, maar ook vanwege andere uitdagingen zoals de stijgende zeespiegel en het toenemend binnendringen van zout water. Dat laatste heeft enorme effecten op de landbouw in de kustgebieden.”

Wat is voor u de belangrijkste boodschap?
“Dat we naar het hele systeem kijken en niet te veel focussen op onderdelen. Bij het zetten van stappen moeten we goed nadenken over de consequenties verderop in het systeem. Die kunnen negatief of positief zijn. Zo klinkt het erg positief dat er minder via een rioolbuis wordt afgevoerd, maar je moet je wel realiseren dat er dan aan het eind van de pijp minder nutriënten uitkomen.”

Het lijkt met een toelichting op het door u bedachte classificatiesysteem met tien verschijningsvormen van water (in negen kleuren) zelfs een beetje filosofisch betoog…
“Zo zou ik het niet willen noemen maar de publicatie is wel echt ter inspiratie bedoeld. Dat er kleuren aan de verschillende verschijningsvormen worden gegeven, maakt het praten over water gemakkelijker. Zo is zwart water kraanwater dat vervuild is met menselijke en dierlijke uitwerpselen en urine. Mensen denken dat dit water erg vies is en moet worden afgevoerd. In het duurzame denken gaat het juist om een interessante reststroom. Natuurlijk zitten er contaminanten in zwart water die we bij voorkeur aan de bron eruit moeten halen, maar het water bevat ook veel nutriënten. Die zijn gewoon heel waardevol en kun je opwaarderen. Ook de nutriënten in grijs water, vervuild kraanwater door onder andere huishoudens en de voedselproductie, zijn goed te hergebruiken. Veel mensen spoelen dit water door en dat is hartstikke zonde.”

Jullie hebben elf verhalen in het boekje opgenomen. Nog eentje die eruit springt?
Alle verhalen bevatten inspirerende gedachtes die kunnen aanzetten tot innovaties. Zelf vind ik het verhaal over het zwarte goud heel mooi. Dat speelt zich af in Limburg waar een aantal stakeholders een nieuwe aanpak voor de varkensmestproblematiek hebben bedacht. Hun streven is om geen mestoverschot meer te produceren door de mest op te waarderen, er onder meer energie en fosfor uit te halen en vervolgens weer schoon water te produceren. Want mest is natuurlijk heel veel water dat weer kan worden teruggegeven aan de natuur. Volgens waterschappen kan dit ook een interessant project voor hun rioolwaterzuiveringen zijn omdat het waterzuiveringsslib nog kan worden opgewaardeerd. Dan wordt slib niet meer beschouwd als een afvalstroom maar als een waardevolle reststroom.”

Het boekje is vorige week overhandigd aan vier directies van het ministerie van LNV. Hoe was de reactie?
“Erg positief. Het ministerie heeft besloten om water een belangrijke plek op de agenda te geven en daarbij in de toekomst meer te gaan samenwerken met andere ministeries en partijen. De betrokkenen bij LNV willen echt aan de slag gaan met het thema water, zowel op nationaal als internationaal niveau. Bijvoorbeeld op de VN-waterconferentie die in maart wordt gehouden.”

Wat gaat de groep van onderzoekers de komende tijd verder nog uitzoeken?
“Wij zijn onder meer aan het bekijken hoe op een verantwoorde manier menselijke uitwerpselen, lees: rioolwaterzuiveringsslib, en zelfs vaste ontlasting kunnen worden teruggebracht naar het voedselsysteem. Dat gaat links- of rechtsom gebeuren. Er komen minder dieren waardoor er straks minder dierlijke mest beschikbaar zal zijn, terwijl we ook af willen van kunstmest. Zwart water is een enorme kanshebber als organische mest. Maar dit water kan ook een grote bedreiging voor de gezondheid zijn vanwege de aanwezigheid van micro-organismen en chemische contaminenten. Dat gaan we nader onderzoeken.”

LEES OOK
H₂O-bericht over het rapport Wijs met Water
Interview met Antonis in magazine H₂O (febr. 2022)