'Rol van water in circulair voedselsysteem moet meer aandacht krijgen'

Waterbesparende maatregelen, verantwoord watergebruik, hergebruik, maar ook omgaan met veranderende watersamenstelling en -peilen moeten een prominentere plaats krijgen in het voedselsysteem van de toekomst. Dat stellen onderzoekers van Wageningen University & Research in het rapport 'Wijs met Water'. “Ons huidige watergebruik is niet toekomstbestendig.”

De onderzoekers roepen in het rapport op tot gezamenlijke actie om meer aandacht te geven aan de rol van water in een circulair voedselsysteem. “Hier ligt een taak voor de nationale, regionale en lokale overheden en alle actoren in het voedselsysteem.”

Het vorige week gepresenteerde rapport (pdf) is geschreven in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit. Het rapport belicht de vele rollen die water speelt bij het leven op aarde. Deze rollen, die in kaart zijn gebracht met negen kleuren, worden bedreigd onder andere door de klimaatverandering, aldus de onderzoekers. Door aanhoudende droogte is de beschikbaarheid van water lang niet altijd meer vanzelfsprekend, zelfs niet in het waterrijke Nederland.

Het ministerie van LNV gaat de lessen uit het rapport gebruiken voor zowel ‘het nationale beleid van LNV alsook de internationale inzet’, stelt Ralf van de Beek, MT-lid van de directie Europees, Internationaal en Agro Economisch Beleid op het ministerie. Zo dient het rapport als inspiratie voor de inbreng van LNV tijdens de mede door Nederland georganiseerde VN Water Conferentie die in maart 2023 in New York wordt gehouden.

Transparant
Het project werd gecoördineerd door Adriaan Anthonis, senior onderzoeker van WUR. H₂O interviewde hem eerder dit jaar over het onderwerp van het onderzoek, een toekomstbestendig voedselsysteem dat voldoende, veilig en gezond voedsel voor iedereen produceert binnen de grenzen van de aarde. Hij zei: “Dan kom je uit bij een circulair voedselsysteem. Om te voorkomen dat het essentiële, kostbare (zoet)water opraakt, moeten we de rol van water in het voedselsysteem transparant maken. Want alleen dan kunnen we kritisch kijken naar wat we doen met het water, of dat efficiënter kan en of we het meerdere keren kunnen gebruiken.”

Wijs met Water gaat over sluiten van waterkringlopen, op regionaal en bedrijfsniveau, aldus het rapport. Voor het document bundelden de onderzoekers elf ‘inspirerende verhalen’ over het verlagen van de watervoetafdruk in het voedselsysteem. “Deze inspirerende verhalen zijn nodig omdat ons huidige watergebruik niet toekomstbestendig is”, schrijven de onderzoekers. “Wij hopen dat ze anderen inspireren om hierop voort te borduren of dat dit aanzet tot het weghalen van belemmeringen die opschaling in de weg staan.”

De mensen die ze spraken zijn bedoelde of onbedoelde wegvoorbereiders (‘bakens in de transitie’) die laten zien hoe het kan, wat er mis kan gaan, waar men tegenaan kan lopen en wat de grote kennislacunes zijn, aldus het rapport. Ze houden zich bezig met 'creatieve oplossingen' om het watergebruik in de voedsel- en waterzuiveringsindustrie te verbeteren, maar ook om watertekorten, bodemdaling en verzilting tegen te gaan. “Sommigen zijn innovatief, radicaal, andersdenkend en anderen weten juist tussen de linies te opereren om dominante structuren en praktijken te veranderen.” 

Bovenstaande tabel toont 'enkele enkele interessante bakens in de transitie' | Bron Wijs met Water

Vier thema's
De onderzoekers destilleerden uit de gesprekken vier overkoepelende waterthema’s die ‘richting kunnen geven’ aan de beleidsagenda van LNV: waterbeschikbaarheid, waterkwaliteit, watermanagement en waterkosten.

In de uitwerking van de vier thema’s komen de onderzoekers tot enkele observaties:

• Waterkwaliteit is méér dan de afwezigheid van chemische en microbiologische verontreinigingen en water is meer dan alleen drager van potentieel ziekteverwekkende agentia. Water fungeert als bouwmateriaal, oplosmiddel, startverbinding in tal van biochemische reacties, drager van nutriënten en thermoregulator. Water dat misschien ongeschikt is als drinkwater, kan juist waardevol zijn in het voedselsysteem. Dit vraagt om omdenken met betrekking tot ‘vervuild’ water.
• Regels en protocollen van (vee)drinkwatervoorziening en waterzuivering zorgen ervoor dat ondernemers moeizaam kunnen experimenteren met bijvoorbeeld het gebruik van regenwater als drinkwater en het hergebruik van nutriëntenrijk water.
• Ook een veranderend beleid op het watermanagement, zoals het meer vasthouden van water in de lager gelegen landbouwgebieden, kan leiden tot nieuwe of hernieuwde (dier)gezondheidsuitdagingen.
• Kraanwater is goedkoop in Nederland en daardoor toegankelijk voor alle burgers. Een keerzijde van deze lage prijs is dat sociaal ondernemers, die oplossingen bieden die de watervoetafdruk verkleinen, vaak worstelen met het verdienvermogen. De transities naar kringlooplandbouw en wijzer met water omgaan vragen om een oplossing van dit probleem.