De grondwaterstanden zijn op de hoger gelegen gebieden in het oosten en zuiden van Nederland laag tot zeer laag. Daar komt pas op zijn vroegst na een natte winter verandering in, verwacht Deltares. Ook als er deze zomer flink wat neerslag valt.
Het onderzoeksinstituut heeft met behulp van het Landelijk Hydrologisch Model (LHM) prognoses gemaakt voor de grondwaterstanden in de komende zomer. Het uitgangspunt zijn drie weerscenario’s: droog, gemiddeld en nat. “In alle scenario’s blijft het relatief droog op een deel van de hoge zandgronden”, zegt Dimmie Hendriks, onderzoeker grondwater en droogte bij Deltares. “Dus ook bij een natte zomerperiode.”
Dimmie Hendriks
Flink neerslagtekort
Dat zagen Hendriks en haar collega’s al aankomen, omdat de grondwatervoorraden in deze gebieden begin dit jaar onvoldoende zijn aangevuld. Na een vrij natte winter is het voorjaar tot nu toe relatief droog; zowel in maart als april was sprake van een flink neerslagtekort. Vooral in delen van Oost-Nederland zoals de Hondsrug en Sallandse Heuvelrug en in delen van Limburg en Noord-Brabant zijn de grondwaterstanden op dit moment laag tot zeer laag. De grondwaterstanden staan er hier slechter voor dan in 2018 in dezelfde periode. Hendriks: “Deze gebieden hebben echt een flink natte winter nodig om weer goed aangevuld te worden.”
De Veluwe kleurt eveneens rood, maar hier geldt volgens Hendriks een andere situatie. “Dit gebied heeft een zeer dikke onverzadigde zone waar de grondwaterstanden altijd heel laag staan. Midden op de Veluwe heeft een daling van een of twee meter niet veel impact op het watersysteem. Aan de randen en in omliggende gebieden kan het effect van de lage grondwaterstanden op de Veluwe wel merkbaar zijn.”
Modelsimulaties - gemaakt op 1 mei 2019 – voor de te verwachten grondwaterstanden in de zomer (boven) en aan het begin van het najaar (onder) volgens drie scenario’s: een droog (links), een gemiddeld (midden) en een nat 2019 (rechts). Zelf bij het natste scenario blijven de grondwaterstanden in hooggelegen gebieden laag. (Bron: Verkennende berekeningen met LHM, uitgevoerd door Deltares)
Herstel bij natte winter
Wat gebeurt er als in de komende winter wel veel neerslag valt? De Deltares-onderzoeker vindt dat lastig in te schatten. “Als Nederland een goede natte winter krijgt, denk ik dat de grondwaterstanden in de hooggelegen gebieden zich kunnen gaan herstellen. Daar hoopten waterbeheerders en watergebruikers afgelopen winter natuurlijk ook al op, maar dat viel tegen.”
Hendriks verwacht dat het voor de landbouw de komende maanden weer lastig kan worden, zeker als het weinig regent. “Afgelopen jaar is natuurlijk al extra grondwater onttrokken, onder meer voor beregening van gewassen en voor drinkwater. Dat kan weer nodig zijn. Dus het is wellicht nu het moment om ook over andere oplossingen na te denken en die uit te voeren.”
Lokaal water vastgehouden
Veel waterschappen zijn al sinds de winter bezig met hoe zij lokaal meer water kunnen vasthouden. Hendriks: “Zo zijn stuwen opgezet en heeft Waterschap Rijn en IJssel een soort ballen uitgedeeld die boeren in duikers kunnen stoppen. Ik kan echter op dit moment niet goed beoordelen of zulke maatregelen ook voor grote gebieden effect hebben.”
Hendriks wil er nog wel aan toevoegen dat het verhaal niet voor heel Nederland geldt. “In de lagergelegen delen kan water worden aangevoerd. Daar spelen bij droogte vooral de problemen van indringing van zout water en uitdroging van veenweidegebieden en veendijken. De uitdroging van veenweidegebieden gaat gepaard met het versnellen van de bodemdaling, wat kan leiden tot verzakkingen.”
Droogtevoorspellingen per seizoen
Naast een prognose van de toestand van het grondwater is het volgens Hendriks interessant om meer inzicht te krijgen in wat Nederland verder te wachten staat deze zomer. Zij wijst erop dat op Europees niveau een instrumentarium wordt ontwikkeld waarmee droogtevoorspellingen per seizoen kunnen worden gedaan, onder andere in het Horizon 2020 IMPREX-project. “Dat instrumentarium willen we vertalen naar de Nederlandse situatie, bijvoorbeeld om een inschatting te maken van de afvoer in de grote rivieren. Wij bekijken de komende weken of we op basis hiervan al iets over deze zomer kunnen zeggen. Dit is een aanvulling op de prognoses van de grondwatervoorraad met het LHM op basis van historische jaren.”
Handelingsperspectieven in kaart
Momenteel werkt een consortium van onderzoekers van onder andere Deltares, KWR en KnowH2O in opdracht van de provincies in de zuidelijke, oostelijke en centraal zandgebieden van Nederland aan een analyse en evaluatie van de droogte van 2018, met een doorkijk naar 2019. De provincies hebben de opdracht verstrekt in samenwerking met het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, terreinbeherende organisaties (TBO's) en regionale waterbeheerders.
Hendriks licht toe: “In dit project gaan we kijken naar handelingsperspectieven voor de korte en lange termijn van provincies, waterbeheerders, agrariërs en TBO’s. Dat gebeurt op basis van integratie van veldmetingen en modelberekeningen. De vraag is: kan het waterbeheer anders worden gericht, zodat ons land beter bestand is tegen aanhoudende droogte? Zo zijn de hooggelegen gebieden nu nog sterk gericht op waterafvoer. Wij willen bekijken of in sommige gebieden water kan worden vastgehouden zonder dat dit bijvoorbeeld tijdens een hoosbui een risico oplevert. De eerste tussenresultaten van het project verwachten we in juni.”
MEER INFORMATIE
Deltares over voorbereiding op warme en droge zomer
STOWA-inventarisatie van aanpak waterschappen
Eerste resultaten van beleidstafel droogte
LCW over lage grondwaterstanden
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.