Strijkkwartet laat oceaandata horen

Wat doe je met de big data die oceanensondes constant produceren? Oceanograaf Erik van Sebille en componist Stef Veldhuis bedachten eens iets anders dan de ‘geijkte’ grafieken: op 31 oktober vertolkt een strijkkwartet de oceaandata op een concert in Utrecht.

Hoe klinkt de oceaan? Dat weten we eigenlijk alleen vanaf het strand en vanaf grote schepen. Kan het ook anders? En hoe zorgen we ervoor dat we op een nieuwe manier kijken naar de vele data die oceaansondes ieder moment produceren? Die vragen stelde oceanograaf Erik van Sebille (Universiteit Utrecht) zich. Het resultaat is op 31 oktober te horen, tijdens een concert in Utrecht. Componist Stef Veldhuis schreef op basis van de oceaandata de compositie Music by Oceans voor strijkkwartet.

Oceanografie is een high tech vak geworden, zegt Van Sebille. Vroeger ging hij nog met schepen mee de oceaan op om metingen te doen. Sinds 2004 liggen er over de hele aardbol drieduizend sondes in de oceanen die voortdurend data spuwen – het gevolg van een groot internationaal samenwerkingsproject. “Veel efficiënter natuurlijk, maar ook veel minder romantisch.” De sondes sturen onder meer gegevens door over opwarming, stroming en zoutgehalte.

De ‘oceaancompositie’ is in eerste instantie bedoeld om wat van de romantiek van het vak terug te brengen, om het grote publiek duidelijk te maken hoe mooi de oceanen zijn. Maar er is ook een serieuze ondertoon, zegt Van Sebille. “We gebruiken niet voor niets échte data. De ene sonde meet talloze wervelingen, een andere een sterke stroming. Als een soort brandspuit krijgen we voortdurend die data op ons af en het enige dat we ermee weten te doen is kaarten en grafieken maken. Dat is toch wat eenzijdig. Als je die data nu eens omvormt tot een compositie, zouden we dan iets kunnen horen dat we niet kunnen zien? Een hele interessante vraag voor oceanografen is bijvoorbeeld: waarom is er in de Atlantische Oceaan geen El Nino en in de Stille Oceaan wél? El Nino zorgt voor een groots klimaateffect waar zo’n beetje de hele wereld last van heeft, behalve Europa omdat wij helemaal aan de andere kant van de aarde liggen.”

Natuurlijk heeft de componist niet de verantwoordelijkheid om op die vraag antwoord te geven. Maar wie weet, zegt Van Sebille hoopvol, brengt zijn compositie wetenschappers op ideeën om anders naar data te kijken of nieuwe dingen te onderzoeken. Hij heeft “in een heel vroeg stadium” al iets gehoord van de muziek. “Heel bijzonder, het varieert van barok-achtig, tot Japans, tot modern. Zo divers als de meetgegevens zijn, is ook de compositie.”

Van Sebille hoopt hij op meer muziekliefhebbers dan wetenschappers in de zaal. “Het eerste doel is toch wel: ons vak en onze liefde voor de oceaan uitdragen. Uiteindelijk betaalt de Nederlandse belastingbetaler ook mee aan het megaproject van de oceaansondes. Nu kan iedereen eens – op een heel andere manier dan aan het strand – horen hoe de oceaan klinkt.”

Meer informatie over Music by Oceans