Na Amsterdam heeft Leiden het meeste water in de stad, met 110 kilometer watergangen en 28 kilometer singels en grachten in het centrum. In de nieuwe Leidse omgevingsvisie is water dan ook cruciaal, zoals blijkt uit de Blue Deal Leiden Waterstad. Tijdens een waterconferentie deze week werd de essentie van het groenblauwe toekomstplan toegelicht: behoud en versterk het open water, maak er meer gebruik van.
door Barbara Schilperoort
De Leidse Blauwpoortsbrug gaat meestal alleen open bij de intocht van Sinterklaas. Maar woensdag ging hij ook omhoog om een replica van de historische trekschuit ‘Den eersten Snik’ door te laten. Vrijwilligers op een scheepswerf in Maassluis bouwden het schip nauwkeurig na. De vaartocht naar Leiden vond plaats om aandacht te vragen voor de waterconferentie over de ‘Blue deal Leiden Waterstad.’ Essentie van deze Blue Deal is: behoud en versterk het open water, maak er meer gebruik van. Zoals vroeger.
Zo’n honderd deelnemers waren op uitnodiging van het organiserende Waterambacht Leiden samengekomen in de Marekerk. Het is - naar men zegt - een van de eerste Protestantse kerkgebouwen, neergezet in de 17e-eeuw en nog steeds in gebruik. Op de kansel ligt een grote bijbel opengeslagen, bij binnenkomst ligt een stapel kleinere exemplaren klaar voor bezoekers aan de diensten. De kerk is genoemd naar de Lange Mare, de oude veenrivier die hier ooit stroomde en waarvan het Waterambacht hoopt dat deze op een gegeven moment weer zal worden uitgegraven, zoals dagvoorzitter John Steegh, vroegere wethouder voor GroenLinks, bepleit.
Blue deal
Aanwezigen zijn inwoners van de binnenstad, vertegenwoordigers uit de lokale en regionale politiek, mensen van het waterschap, wetenschappers, deskundigen uit de watersector en ‘gewone’ belangstellenden. Net zo divers zijn de achtergronden van de water-ambachtslieden zelf: hoofdredacteur van de Waterkampioen, hoogheemraad, schipper, bouwkundige, cartograaf, stedenbouwkundige, geoloog, bioloog.
De Blue Deal Leiden Waterstad is het resultaat van een inventarisatie van ideeën en wensen die leven bij mensen die op de een of andere manier bij het water zijn betrokken. De korte termijn-agenda loopt tot 2022 en bevat onder meer het dempen van het Korte Rapenburg, het parkeervrij maken van een aantal grachten, het mogelijk maken van veilig zwemmen, een plan voor het scheiden van riolering en waterberging, het organiseren van openbaar vervoer en transport over stedelijk en regionaal water. In de lange termijnvisie (tot 2040) die bij de Omgevingswet aanhaakt, zullen dergelijke plannen verder worden uitgewerkt.
Maatschappelijk opgaven
De rapporten van de IPCC en het KNMI liegen er niet om, begint Rogier van de Sande, dijkgraaf Hoogheemraadschap van Rijnland, zijn betoog. De gevolgen van klimaatveranderingen zijn al duidelijk merkbaar, zoals deze zomer in Limburg was te zien. Weersextremen vinden nu al plaats, er is wateroverlast maar er zijn ook tekorten. Problemen met bodemdaling, het verlies van biodiversiteit, de bouwopgave, stikstofcrisis. Enzovoorts.
“We staan met zijn allen voor grote maatschappelijke opgaven. Als waterschap kunnen we die niet in ons eentje oplossen. Evenmin als gemeenten, regio’s en provincies daartoe in staat zijn. Maar we kunnen wel bijdragen aan oplossingen. Want water moet sturend zijn bij de inrichting van ons land, bij alle ruimtelijke ordeningsvraagstukken.” Om die reden bepleit hij een sterke regierol voor de landelijke overheid. Zijns inziens zijn landelijke normen nodig. Net zoals er landelijke normen voor bijvoorbeeld brandveiligheid gelden. Die verschillen ook niet per gemeente of regio, al naar gelang de hier of daar heersende opvattingen, houdt hij toehoorders voor.
Aan de Leidse grachten
Na Amsterdam heeft Leiden het meeste water in de stad, met 110 kilometer watergangen en 28 kilometer singels en grachten in het centrum. In de nieuwe Leidse omgevingsvisie is water cruciaal, vertelt Ashley North, GroenLinks wethouder voor Duurzaamheid, Mobiliteit en Beheer Openbare Ruimte.
De gemeente wil een groenblauw netwerk creëren - het Singelpark is daarvan een mooi begin - en water meer ‘beleefbaar’ maken. “Je moet er, met andere woorden, van kunnen genieten, zowel erin (om te zwemmen en te varen) als wandelaar langs autovrije grachten. Met de bouw van grote parkeergarages tegen het centrum aan, kunnen parkeerplaatsen langs de grachten verdwijnen.” En dan is het volgens hem zelfs voorstelbaar om water terug te brengen in het Kort Rapenburg.
Vervoer over water
Het Delftse City Barge ontwikkelt speciale schepen en scheepjes, met een geringe diepgang en emissievrij (want met oplaadbare batterijen) die bij uitstek geschikt zijn voor transport over stedelijk binnenwater. En daarbuiten. Medeoprichter Peter de Bruijn vertelt hoe in Utrecht bijvoorbeeld het bouwafval van een gesloopt pand over water naar de rand van de stad is vervoerd en dat later de oude bakstenen weer naar een andere plek in de stad zijn getransporteerd om te worden hergebruikt in een ander bouwproject. Vooral historische binnensteden zijn niet berekend op zware vrachtwagens, betoogt hij. “Ze veroorzaken opstoppingen, zijn lawaaiig, stoten CO2 uit, vervuilen de lucht. Zulk vervoer over water is een duurzaam alternatief.”
Watertoets
Veilig en schoon water, waar het fijn is te recreëren. Water optimaal gebruiken bij klimaatadaptatie. Meer biodiversiteit. Emissievrij transport over water. Meer (doorgaande) vaarwegen. Mooiere grachten (zonder auto’s en mét meer groen). Dat zijn de ambities van de Blue Deal Waterstad Leiden, resumeert Henk Hegeman, voorzitter van het Waterambacht.
Verdere uitwerking gebeurt in nauwe samenwerking met bewoners en wijkverenigingen, politiek, ondernemers, overheden, de universiteit en ieder ander die wil meedenken en meedoen. “De komende maanden zullen we de programma’s van politieke partijen beoordelen op de rol van water. Daarvoor hebben we een speciale ‘Watertoets’ ontwikkeld. Maar partijen kunnen ook tevoren advies aan ons vragen. We stellen onze kennis en expertise graag beschikbaar.” Ook aan andere gemeenten. Want het behouden en versterken van open water kan overal. Er meer gebruik van maken. Zoals vroeger, ten tijde van de trekschuit.
MEER INFORMATIE
Blue Deal Leiden (pdf)
De vraag is of dat dan komt door alleen de waterkwaliteit of dat het komt omdat we, bijvoorbeeld, gewoon gruwelijk dicht bevolkt zijn en ik al heel wat weilanden en dergelijke omgezet heb zien worden in woningen.
Mijn idee is overigens niet om te infiltreren in bestaande vennen - dat zou inderdaad de ecologie van die vennen veranderen – maar in aangelegde plassen (met een oppervlak minder dan 0,1 procent van de Veluwe). Die vallen droog, enkele dagen nadat infiltratie stopt. Infiltratieplassen hebben landschappelijk gezien wellicht wat waarde (als je saai naaldbos daarvoor kapt), aangaande natuur is die inderdaad beperkt.
Zeg 10 jaar geleden al waarschuwde ik dat we in 2027 in Nederland nooit de KRW doelen gaan halen. Ik betreur het ten zeerste dat ik gelijk ga krijgen. Ik voorspel nu dat we in 2030 met de mond vol tanden staan als Brussel ons vraagt wat onze plannen/maatregelen zijn om de Veluwe natuur en biodiversiteit te herstellen. Zonder fors ingrijpen in de waterbalans van het Veluwemassief gaan we verdroging echt niet bestrijden en zullen beken en sprengen niet structureel meer water voeren. Dat geef ik je op een briefje.