De Nederlandse watersector dreigt de boot te gaan missen bij de verdeling van gelden uit Europese onderzoeksfondsen. Onze kennis is nog altijd van topkwaliteit, maar de systematiek van de fondsen verandert structureel. Daar speelt Nederland slecht op in. Dit concludeert Instituut Clingendael in het rapport 'Meer rendement uit de Europese onderzoeksagenda voor water en klimaatadaptatie: De sectorale aanpak voorbij'. Geschreven in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Milieu.
Wat is die verandering? “In vergelijking met vroegere programma’s zijn de budgetten nu weliswaar groter,” zegt Louise van Schaik, onderzoeker bij Clingendael. “Maar er is minder directe financiering van fundamenteel onderzoek en meer aandacht voor de grote mondiale vraagstukken zoals klimaatadaptatie en circulaire economie. Waterkennis is hiervoor absoluut noodzakelijk, maar pure waterkennis is niet meer het vertrekpunt van de programma’s. Het is een integraal onderdeel van brede onderzoeksvragen.”
Meer lobby-rendement
Nederlandse wetenschappers hebben te weinig oog voor deze omslag en zijn nog sterk horizontaal georganiseerd. Ze zouden meer aansluiting moeten zoeken bij topsectoren als landbouw, chemie en energie. En ook meer moeten inspelen op water-gerelateerde vraagstukken in Europa. Louise van Schaik: “Nederlanders zijn doorgaans goed vertegenwoordigd bij Europese overleggen, maar de impact van de lobby valt tegen. Onze inbreng is nogal gefragmenteerd, het ontbreekt aan coördinatie. Ook bestaat de neiging een probleem vooral technisch te benaderen met te weinig oog voor politieke en bestuurlijke dimensies. Soms is er sprake van enige zelfoverschatting. Zo gaan kansen verloren. Als we op deze voet doorgaan, komt onze toppositie in gevaar.”
Instituut Clingendael baseert het rapport op uitgebreid data- en literatuuronderzoek en 26 interviews met binnen- en buitenlandse experts. De onderzoekers doen aanbevelingen hoe Nederland de EU-programma’s efficiënter kan benutten. De huidige sectorale organisatie van waterkennis en -kunde moet zich verbreden, zodat Nederland in Europa een meer samenhangende visie op grote vraagstukken kan presenteren. Een interessant onderdeel van het nieuwe Europese onderzoeks- en innovatieprogramma is bijvoorbeeld de missie Climate resilient Europe and the world. Waterkennis is hiervoor essentieel, maar wel in samenhang met de inbreng van veel andere sectoren, waaronder landbouw en energie.
Aderlating door Brexit
Louise van Schaik wijst op nog een gevaar voor de positie van de nationale watersector in Europa. “Nederlandse onderzoekers hebben van oudsher nauwe banden met Britse collega’s. Hun onderzoek staat op hoog niveau in Europa. Na de Brexit is de samenwerking in EU-verband voorbij. Althans daar ziet het nu naar uit. Dat wordt een forse aderlating.”
Nederland kan op het vertrek van de Britten anticiperen door versteviging van de strategische samenwerking met partners elders in Europa en door meer te investeren in onderzoeksthema’s die voor ons land belangrijk zijn. “We moeten niet louter kijken naar de criteria voor toewijzing van gelden. Het is tijd om inhoudelijke keuzes maken voor onderzoeksgebieden. Hier ligt ook een taak voor het nieuwe kabinet en de politiek.”
Nederland zou zich volgens Clingendael internationaal kunnen positioneren als dé kennispartner voor actuele thema’s rond water, migratie, veiligheid en klimaatadaptatie. Dit sluit goed aan bij het nieuwe kennisinstituut van de VN dat zich in Nederland (Rotterdam en Groningen) vestigt: het Global Centre of Excellence for Climate.
Het Clingendael-rapport is hier te vinden
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.