Nog voor de eerste shovels en graafmachines in Den Haag arriveerden voor het protest Grond in Verzet, kwam de politiek al in beweging. Staatssecretaris Stientje van Veldhoven (D66) heeft het RIVM gevraagd met spoed tijdelijke, landelijke achtergrondwaarden voor PFAS vast te stellen. Het RIVM voert verspreid over het land metingen uit naar de concentraties van deze stoffen in grond- en waterbodems. Ook de provincies hebben meetgegevens. De staatsecretaris wil dat uiterlijk op 1 december 2019 nieuwe normen van kracht worden.
Nu geldt nog het ‘Tijdelijk handelingskader voor hergebruik van PFAS-houdende grond en baggerspecie’. Bij gebrek aan inzicht in de mate waarin deze stoffen in de toplaag van de Nederlandse bodem voorkomen, hanteert het Rijk uit voorzorg de norm 0,1 microgram per kilo aarde in landbouw- en natuurgebieden. Dat is de laagste waarde die überhaupt bij bemonstering valt vast te stellen. Grondverplaatsing is stil komen liggen, omdat er niet meer PFAS aan bodems mag worden toegevoegd, zodat de scherpe norm wordt overschreden.
De tijdelijke achtergrondwaarden die het RVIM gaat vaststellen, gelden na 1 december. De verwachting is dat de waarden hoger zullen liggen dan de 0,1 microgram per kilo. Daarmee ontstaat er meer ruimte om grond te verwerken en om te baggeren.
Van Veldhoven benadrukt dat veiligheid voorop blijft staan. "Ik wil én de gezondheid beschermen én projecten zo spoedig mogelijk lostrekken", stelt ze in een tweet. Verder wetenschappelijk onderzoek moet medio 2020 resulteren in definitieve normen.
Rijnland baggert door
Sjaak LangeslagHoe ernstig raakt PFAS de waterschappen? Volgens hoogheemraad Sjaak Langeslag van hoogheemraadschap Rijnland valt dat in zijn werkgebied tot nu toe mee. "In afwachting van het Tijdelijk Handelingskader heeft het baggerprogramma wel enige vertraging opgelopen. Maar wij kunnen nu weer 90 procent van geplande werken opstarten en uitvoeren op de manier zoals we dat altijd deden. Rijnland is vroeg begonnen met bemonstering van slootbodems op PFAS. In veruit de meeste gevallen liggen de resultaten niet boven de norm uit het Tijdelijk Handelingskader. Geen reden voor extra maatregelen. Bagger uit sloten en watergangen wordt meestal afgezet op aanpalende oevers en weilanden. Het PFAS-verhaal heeft het wel moeilijker gemaakt depotlocaties te vinden als bagger moet worden afgevoerd."
Wat gebeurt met de 10 procent geplande baggerwerken waar de norm wél werd overschreden? "Daar maken we een pas op de plaats in afwachting van de nieuwe normen die de staatssecretaris heeft aangekondigd. Die zullen hoger liggen dan het strakke kader dat nu geldt. Tegen die tijd zal blijken wat een verantwoorde oplossing is. Ons baggerprogramma is preventief. Ruim voordat sloten of watergangen dreigen dicht te slibben, gaan we al aan de slag. Daarom leidt enig uitstel niet meteen tot acute problemen in het watersysteem."
Langeslag vindt het terecht dat het Rijk het voorzorgprincipe hanteert zolang er onvoldoende wetenschappelijke gegevens zijn over de schadelijkheid en wijze van verspreiding van PFAS. "Deze stoffen horen niet in het milieu. Ze zijn nauwelijks afbreekbaar, hopen zich op en kunnen schade toebrengen aan gezondheid en milieu. Daarom willen we geen enkel risico lopen dat ze in de voedselketen terecht komen. Dat zou in theorie bijvoorbeeld kunnen via de melk van koeien die grazen op weilanden waar vervuild baggerslib werd afgezet. Daar is nu geen sprake van."
PFAS staat voor Poly- en perfluoralkylstoffen. Het is een familie van inmiddels ruim zesduizend chemische stoffen die op grote schaal werden en worden toegepast. Ze zijn vuil- en vetafstotend en brandwerend vandaar ook de brede toepassing in industriële processen en huishoudelijke producten. Het bedrijf Chemours in Dordrecht kwam de afgelopen jaren veelvuldig in het nieuws vanwege de uitstoot van GenX, een PFAS-variant