Zaden van planten in kleine, versnipperde leefgebieden kunnen dusdanig veranderen dat ze geen langere afstanden meer af kunnen leggen en zo andere leefgebieden te bereiken. Dit gebeurt abrupt. Zo blijkt uit onderzoek van de Universiteit Utrecht.
“Versnippering van leefgebieden speelt een belangrijke rol bij het verlies aan biodiversiteit”, zegt de Utrechtse biodiversiteitsonderzoeker Monique de Jager. “Populaties in kleinere gebieden zijn kwetsbaarder en versnippering van leefgebieden maakt het bovendien moeilijker voor dieren en planten om terug te keren op plekken waar ze zijn verdwenen.”
Monique de JagerDaarom wilden De Jager, samen met haar collega Merel Soons, onderzoeken welke invloed de versnippering van leefgebieden precies heeft op de verspreidingskansen van plantenzaden. Daarbij gebruikten ze wiskundige modellen, waarin werd nagebootst hoe plantenzaden zich verspreiden via water.
Daaruit blijkt volgens De Jager dat als de leefgebieden gaan versnipperen, planten eerst zaden gaan produceren die langere afstanden afleggen. “Tot de versnippering te groot wordt, en de afstanden tussen leefgebieden dus ook te groot. Dan komt vrij abrupt een omslagpunt en komen er zaden die alleen korte afstanden af kunnen leggen en meestal binnen het eigen, geschikte leefgebied blijven.”
De onderzoekers bekeken ook wat er gebeurde als de afstand tussen leefgebieden weer verkleind werd. Dit soort maatregelen kunnen werken volgens De Jager. Daarvoor is wel nodig dat de leefgebieden dichterbij elkaar worden geplaatst dan nodig was geweest als de planten niet waren geëvolueerd. “Voorkomen is echt beter dan genezen. Het is effectiever als we kunnen voorkomen dat planten zich aan hun kleine habitats aanpassen. Dat kan door te zorgen voor geschikte leefgebieden.”
Als voorkomen niet lukt en er toch maatregelen moeten worden genomen om leefgebieden te herstellen, is het niet raadzaam om de nieuwe habitat precies tussen twee nog bestaande leefgebieden te plaatsen. “De planten moeten als het ware eerst leren dat de zaden ook weer grotere afstanden kunnen overbruggen.”
De Jager en Soons publiceerden het artikel ‘Critical transitions and evolutionary hysteresis in movement’ in het wetenschappelijke tijdschrift Ecology and Evolution over hun onderzoek tot nu toe. De Jager hoopt door middel van onderzoek in Natura2000 gebieden de uitkomsten uit de modelstudie te bevestigen. “Daarbij zouden we dan planten kunnen onderzoeken op kenmerken die gerelateerd zijn aan verspreiding. Daarnaast zouden we willen kijken naar de geschiedenis van de versnippering in de onderzochte gebieden.”