secundair logo knw 1

Er is veel beeldvorming over de kansen voor samenwerking van gemeenten en waterschappen met drinkwaterbedrijven. Dat loopt van een ‘grote mate van overlap in taken en processen’ tot ‘vrijwel geen gezamenlijkheid’. Wel zien we dat regionaal steeds meer intensief wordt samengewerkt door gemeenten en waterschappen en steeds vaker ook met het drinkwaterbedrijf. Dit artikel beschrijft de kansen die in de praktijk worden gezien. Dat nuanceert de beeldvorming en geeft gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven zicht op de onderwerpen waarop samenwerking kansrijk en nuttig is. Dat stimuleert het gesprek tussen de partijen in de regio.

Download hier de pdf van dit artikel.

Over de kansen voor samenwerking tussen gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven bestaan uiteenlopende beelden. Aan de ene kant van het spectrum bestaat het beeld dat de werkzaamheden van de drie organisaties zoveel overeenkomen dat ze gemakkelijk in één bedrijf ondergebracht kunnen worden. Aan de andere kant het beeld dat de drie onderdelen van de waterketen zoveel verschillen dat alleen op een paar secundaire werkprocessen, zoals klantencontact, mogelijk samengewerkt kan worden.

Naar de mening van de koepelorganisaties VNG, Unie van Waterschappen en Vewin ligt de waarheid ergens in het midden. Als de beelden over mogelijke samenwerking in een regio teveel uiteenlopen gaan partijen niet op zoek naar de gezamenlijkheden. En dat is jammer, want daarmee lopen we kansen mis. Een projectgroep van deskundigen uit de drie genoemde koepelorganisaties heeft in een werksessie de mogelijke samenwerkingskansen in beeld gebracht. De kansen die beschreven worden zijn ‘waar gebeurd’ en uit eigen ervaring naar voren gebracht. Ze worden geïllustreerd aan de hand van enkele concrete voorbeelden. De opbrengst is dus geen uitputtende lijst en per regio zullen de kansen verschillen. Hopelijk inspireert dit artikel om te zoeken naar onderwerpen waar samenwerking werkelijk iets oplevert.

1506-02 kader1

Leeswijzer

In dit artikel worden de werkprocessen met potentiële samenhang in beeld gebracht. Daar is synergie te behalen bij de uitvoering van de taken van gemeenten, drinkwaterbedrijven en waterschappen. Het richt zich niet op samenwerkingsvormen of organisatiestructuren; de de nadruk ligt bewust op samenwerkingskansen bij concrete werkprocessen en vraagstukken.

We schetsen eerst de samenwerkingskansen tussen gemeenten en drinkwaterbedrijven voor de thema's bovengrondse openbare ruimte en de relatie tussen boven- en ondergrond. Vervolgens de kansen voor waterschappen en drinkwaterbedrijven op de thema’s waterkwaliteit, gegevensbeheer, assetmanagement, personeelsbeleid en laboratorium. En als laatste een overzicht van de kansen voor samenwerking tussen alle waterketenpartners.

Samenwerkingskansen voor gemeenten en drinkwaterbedrijven

Voor werkzaamheden van gemeenten en drinkwaterbedrijven in de bovengrondse openbare ruimte liggen er vooral op het gebied van afstemming veel samenwerkingskansen. Een voor de hand liggend thema is de strategische afstemming op gebiedsniveau. Door de lange termijninvesteringsprogramma's naast elkaar te leggen en af te stemmen kan er winst geboekt worden bij bijvoorbeeld het vervangen van leidingen. De straat hoeft minder vaak open; dat geeft minder overlast voor burgers en bedrijfsleven en lagere kosten voor de overheid. Wel vraagt dit een andere manier van assetmanagement. Naast de levensduur en risico's van de individuele onderdelen speelt dan ook het totale kostenplaatje (weg, waterleiding, riolering) een belangrijke rol.
Ook op operationeel niveau liggen kansen voor intensievere samenwerking. Bij geplande projecten uitgaan van de gehele waterketen leidt wellicht tot andere keuzes voor uitvoeringsmethoden, timing of technieken. Maatschappelijke baten en lasten worden meer leidend.

Bovengrondse activiteiten hebben hun gevolgen voor onder andere grondwaterwinning. Door samen de gevolgen van het gebruik van de bovengrondse ruimte op het grondwater in beeld te brengen wordt er een sterkere relatie gelegd tussen hemelwaterbeleid, zoals afkoppelen of oppervlakkige berging en grondwaterbeschermingsbeleid. Ook milieuaspecten van beheer en onderhoud van de openbare ruimte kunnen hierin worden meegenomen zoals duurzaam onkruidbeheer op verhardingen.
Bovengronds water- en groenbeheer zal bovendien een steeds belangrijkere rol gaan spelen in het klimaatbeleid van gemeenten. Dit heeft effect op drinkwatergebruik en -voorziening. Open water speelt daarnaast meer een rol in de watervoorziening voor de brandweer en vraagt om een goede afweging tussen het benutten van oppervlaktewater en het gebruik van brandkranen.

In de komende jaren zal het beheer van de ondergrond veel strategische beleidskeuzen vragen. De winning van (schalie-)gas en het opslaan van CO2 of kernafval vragen om een gedegen en integraal ruimtelijk beleid met inachtneming van grondwaterwinning en externe veiligheid. Gemeente en drinkwaterbedrijf zijn hierin natuurlijke partners. Bodemenergie wordt steeds meer benut door de opkomst van warmte-koude-opslagsystemen en geothermie. Gemeente en drinkwaterbedrijf moeten dergelijke energiesystemen koppelen aan een duurzaam beheer van de ondergrond om nadelige gevolgen voor de grondwaterstand en het grondwatersysteem te voorkomen. Perforatie van ondoorlatende lagen kan bijvoorbeeld leiden tot ongewenste grondwaterstromingen, of een negatieve invloed hebben op kwel- of infiltratiesystemen in natuurgebieden. Op korte termijn liggen er kansen voor kosteneffectief meten door gezamenlijk gebruik van elkaars meetnetten en gezamenlijk analyseren van de meetgegevens. Dat levert betere kwantitatieve en kwalitatieve beelden van de grondwaterhuishouding en de grondwaterkwaliteit.

Om al deze ontwikkelingen in samenhang in beeld te brengen, lijkt een masterplan voor de ondergrond een kansrijk instrument. Gemeenten en drinkwaterbedrijven kunnen vanuit hun beider expertise hier invulling aan geven.

Zo komen we tot de volgende werkprocessen met goede samenwerkingskansen voor gemeenten en drinkwaterbedrijven:

  • Openbare ruimte / bovengrond
    • Operationele afstemming op projectniveau
    • Strategische afstemming op gebiedsniveau: lange termijninvesteringsprogrammering (Er loopt nu bijvoorbeeld een pilot met gemeente Tholen en Evides over de afstemming van de ondergrondse infrastructuur.)
    • Klimaatbestendig maken
    • Brandkranen
    • Onkruidbestrijding
    • Grondwaterbescherming in bebouwde omgeving in relatie tot gebruik, afkoppelen e.d.
  • Ondergrond
    • Grondwatermetingen
    • Ondergrondse opslag kernafval
    • Schaliegas
    • Koude-warmte-opslag
    • Beïnvloeding grondwaterkwaliteit door lekke riolen
    • Masterplan ondergrond

Samenwerkingskansen voor waterschappen en drinkwaterbedrijven

Drinkwaterbedrijven en waterschappen hebben waterkwaliteit als belangrijke gemene deler. Hoewel de karakteristieken van afvalwater en drinkwater ver uiteen liggen zijn er samen-werkingskansen voor gezamenlijke laboratoria. De bedrijfsprocessen voor het zuiveren van water komen deels overeen, met kansen voor uitwisseling van personeel, kennis en kunde. Kostenbeperking is mogelijk door een goede afstemming over de kwaliteit van het effluent van de afvalwaterzuivering en de locatie van drinkwaterinlaatpunten. Zo komt in beeld waar de verwijdering van ongewenste stoffen het meest doelmatig kan. In de Nota Drinkwater (april 2014) is opgenomen dat de Vewin en de waterschappen samen met rijk en provincies samen gaan werken aan een betere bescherming van drinkwaterbronnen.

De projectgroep ziet hier veel kansen bij samenwerking rond beheer van gegevens en assets. Het leggen van slimme koppelingen tussen, en integratie van, de beheersystemen leidt tot een beter beeld van de ketenafhankelijkheid van zuivering en waterwinning. Het verlaagt kosten en maakt een integrale afweging van maatregelen beter mogelijk. Assetmanagement biedt verschillende aanknopingspunten want door afstemming van lange termijninvesteringen kunnen ook hier overlast en kosten worden beperkt. Het saneren van leidingen van waterschappen en drinkwaterbedrijven vertoont veel gelijkenissen. Een gecombineerde aanpak kan leiden tot kostenbesparing en kwaliteitsverbetering. Gezamenlijke inkoop van materiaal en diensten bij leveranciers en aannemers kan schaalvoordelen geven en gezamenlijke opdrachtformulering en offertetrajecten vergroot de kwaliteit van opdrachtgeverschap.

1506-02 kader2

Op het gebied van personeelsplanning en HRM kunnen waterschappen en drinkwaterbedrijven elkaar versterken. De trend is dat goed gekwalificeerd personeel steeds lastiger te krijgen is voor de watersector. Het Netherlands Water Partnership (NWP) heeft de arbeidsmarktperspectieven van de Nederlandse deltatechnologiesector in beeld gebracht. Het verwacht dat over alle opleidingsniveaus een tekort van 1200 fte in de periode tussen 2013 en 2020 zal optreden[1]. Ook de waterketen zal hiermee te maken krijgen. Meer uitwisseling en vergroten van de persoonlijke mobiliteit van werknemers maken waterschappen en drinkwaterbedrijven interessanter als werkgever. De arbeidsmarkt van beide partijen komt in veel gevallen sterk overeen. Een gezamenlijke aanpak maakt uitdagende loopbaantrajecten mogelijk, waarbij werknemers op basis van hun specifieke expertise en competenties ingezet kunnen worden.
Waterschappen en drinkwaterbedrijven hebben beide te maken met bedrijven als afnemers van hun dienst. De grootverbruikers van drinkwater zijn in de meeste gevallen ook de grootleveranciers van afvalwater. Gezamenlijk optrekken maakt maatwerk in dienstverlening mogelijk en verbetert de klantbetrokkenheid.

We zien goede kansen voor samenwerkingskansen tussen waterschappen en drinkwaterbedrijven voor de volgende werkprocessen:

  • Gegevensbeheer (1 systeem of verzorgen koppelingen)
  • Assetmanagement:
    • Afstemmen lange termijninvesteringen
    • Gecombineerd saneren van leidingen
    • Uitwisselen ervaringen certificeren PASS
    • Gezamenlijke inkoop materiaal en diensten
  • Human Resources
    • Uitwisselen kennis / mensen
    • 1 arbeidsmarkt
    • Loopbaantrajecten
    • Re-integratietrajecten
  • Laboratorium
  • Gezamenlijke benadering bedrijven
  • Waterkwaliteit
    • Bedrijfsprocessen zuiveren drinkwater en afvalwater
    • Effluent RWZI en inlaat (grondstof) drinkwaterproductie
    • Grondwater

Samenwerkingskansen gemeenten, waterschappen en drinkwaterbedrijven

De grootste kansen voor doeltreffend samenwerken in de waterketen liggen bij afstemming van beleid en strategie. Vanuit ieders eigen taken en verantwoordelijkheden worden bouwstenen aangeleverd voor een gezamenlijke visie op de waterketen. Zo blijft de verbondenheid van de onderdelen van de waterketen met elkaar en met de omgeving (ruimtelijke ordening en het watersysteem) het uitgangspunt.

1506-02 kader3

Grondwater is een thema waarop veel overeenkomsten te zien zijn. Met name op het gebied van meten en analyseren van data kan er een verbeterslag en kostenbeperking gerealiseerd worden bij een gezamenlijke aanpak. De drie partners samen kunnen een integraal meetnet opstellen dat zowel grondwaterkwantiteit als -kwaliteit in beeld brengt: een regionaal grondwaterexpertisecentrum. Dit leidt tot betrouwbaarder informatie op basis waarvan beleidskeuzen gemaakt worden.

Voor beheer en instandhouding van netwerken kan er beter gebruik gemaakt worden van elkaars kennis van assetmanagement. Gedeelde informatie leidt tot een beter inzicht in prognoses voor vervangingen en investeringen en kan het leidingbeheer gecoördineerd worden opgepakt. Het bedrijfsleven en de kennisinstellingen kunnen hier ook een rol spelen.

Het beheer van de waterketen vraagt met haar pompen, gemalen en zuiveringsinstallaties veel energie. Het jaarverbruik voor winning, riolering en zuivering samen wordt geschat op 13606 TJ [2]. Een gezamenlijke visie op en marsroute naar het sluiten van kringlopen op het gebied van water, energie en grondstoffen binnen de waterketen helpt de maatschappelijke kosten te beperken en leidt tot verduurzaming. De in de bedrijfsprocessen vrijkomende energie kan worden benut in het eigen bedrijf of worden ingezet voor bijvoorbeeld maatschappelijk vastgoed of openbare verlichting. Ook grondstoffen kunnen worden teruggewonnen en vermarkt (Reststoffenunie, grondstoffenfabriek). De Routekaart Afvalwaterketen [3] biedt ter inspiratie een overzicht van veel verschillende kansen. Het benutten van warmte uit rioolwater vraagt afstemming om te bepalen waar dit het meest rendabel is. Hoe verhouden kosten en baten zich bijvoorbeeld bij benutting op huisniveau of op de zuivering?

Technische en procesinnovaties zijn gebaat bij kennisdeling en kruisbestuiving van verschillende organisaties en werkprocessen. ‘Job-relevante heterogeniteit’, waarbij de teamleden een verschillende beroepsachtergrond, andere professionele ervaringen, kennis, en vaardigheden hebben, werkt innovatie-bevorderend [4]. Door een intensieve samenwerking op projectniveau, bij programmering en assetmanagement zullen innovaties sneller worden ontwikkeld en opgepakt dan bij een sectorale aanpak.

1506-02 kader4

Concreet zien we kansen voor samenwerking in de waterketen rond de volgende werkprocessen:

  • Grondwater expertise centrum
    • Meer betrouwbare informatie
    • Grondwatermodellen
    • Kwaliteit & kwantiteit
    • Integraal meetnet
  • Concept assetmanagement
    • Systematiek breder toepasbaar
    • Prognoses, afstemmen, informatie delen
  • Coördinatie leidingbeheerder
    • Meerjarige investeringsplannen
  • Reststoffen Unie, Grondstoffenfabriek en Energiefabriek
    • Mondiaal circulaire economie
    • Rol partijen
    • Energie winnen/produceren
    • Vermarkten producten
    • Focus op eindgebruiker
  • Communicatie gericht op bewustwording burger
    • Eenduidige boodschap partijen
    • ‘Klokhuis’-achtige uitleg, filmpjes
    • Gezamenlijk meldpunt klachten / meldingen
  • Beheer en onderhoud pompen en gemalen
  • Innovaties

Referenties

  1. Muizer, A.P., Morselt, T.T., Verhoeven, W.H.J. & Folkeringa, M. (2010). Het Nederlandse Deltatechnologie-cluster. Economische waarde, internationale concurrentiekracht en arbeidsmarktperspectieven, Netherlands Waterpartnership
  2. Roest, K., Hofman, J. & Loosdrecht, M.C.M. van (2011). De Nederlandse waterketen kan energie opleveren. Overzicht en potentieel van energie in de Nederlandse waterketen, WT afvalwater, jaargang 11, nr. 2.
  3. Römgens, B. & Kruizinga, E. (2010). Visiebrochure Routekaart Afvalwaterketen 2030. Unie van Waterschappen, Vereniging van Nederlandse gemeenten, Agentschap NL, DNV
  4. Anseel, F. & Devloo, T. (2009). Stimuleren van innovatief werkgedrag in organisaties: een overzicht van empirische bevindingen. Bijdrage in ECOOM 2009: Kennis in wording. Het Vlaamse onderzoeks- en innovatiepotentieel, Human resource in research, Universiteit Gent.
Typ je reactie...
Je bent niet ingelogd
Of reageer als gast
Loading comment... The comment will be refreshed after 00:00.

Laat je reactie achter en start de discussie...

(advertentie)

Laatste reacties op onze artikelen

wat een briljante toepassing: nu nog de vraag hoe specifiek die taal is of kan worden...
Voor mij is het onbegrijpelijk dat de leiding van deze bedrijven niet zou begrijpen wat ze doen. Is het dan toch onkunde of wentelen ze de kosten gemakkelijk af op de overheid?
Breng het toezicht op alle lozende bedrijven terug onder het gezag van de waterdiensten als Rijkswaterstaat en de Waterschappen. Daar zit de expertise op dit gebied. We staan met de waterparagraaf voor een enorme opgave, en de uitdaging is beter op zijn plaats bij de waterdiensten.
@Fred SandersIk denk dat wetenschappers te veel willen onderzoeken om hun studenten lesstof te verschaffen en moet daarbij steeds denken aan de Eierlandse dam en prof. Marcel Stive. 25 jaar geleden wist hij al dat er vóór en áchter deze 850 meter lange strekdam begrijpelijke stromingsproblemen waren, die stromingsreacties zijn er nu nog. kustverdediging.nl 
@JacobsTja, wat zal ik zeggen, ik mis in Jos zijn verhaal over de de grote hoeveelheid Escherichia coli bacterie die in het grondwater zit, zelf al op meer dan 30 meter diepte, en ook mis ik de hoeveelheid ijzer en mangaan die in het grondwater zit, en dit alles kost veel om het eruit te halen, tot op heden wordt mijn grondwater afgekeurd en dat al tot 4 keer toe.
Dus, bezint eer gij begint, en complexe filter systemen zijn nu niet bepaald goedkoop in aanschaf maar vragen ook onderhoud. En laten we het een hebben over die andere stofjes, zoals medicijnen, ook deze dringen diep door in de grond, en deze zijn niet zo gemakkelijk eruit te halen, persoonlijk ben ik niet zo blij met een chemokeur van een ander... Mvg John