H2O Podium

Half juli zorgde extreme regenval voor overstromingen in het hele stroomgebied van de Maas. Geulen en beken traden buiten hun oevers, de rivier voerde een recordhoeveelheid water af. De grootste ravage werd aangericht in Duitsland en België, maar ook in Limburg was de schade groot. Arno Korsten, emeritus hoogleraar bestuurskunde en (voormalig) lid van vele adviesorganen op het gebied van waterveiligheid, bestuur en politiek, luidt samen met collega’s de noodklok: het ontbreekt aan overzicht, aanspreekbaarheid en regie in het Maasgebied.

Mopperen is heerlijk. Bijvoorbeeld dat er in de waterwereld eindeloos wordt afgestemd. Het befaamde polderen. Werkverschaffing voor hoger opgeleiden heb ik het wel eens genoemd. Het is verwonderlijk dat uit het onoverzichtelijk oerwoud van overleggen en adviescommissies van het delta-dinges programma af en toe ook nog een besluit valt. Dat daar vervolgens echte acties uit volgen is nog verwonderlijker, en dat er per saldo zelfs doelen worden gehaald is een mirakel.

Er is dringend behoefte aan slagvaardige, bestuurlijke regie, blijkt uit gesprekken met hoofdrolspelers in belangrijke dossiers, zoals waterbeheer, klimaatadaptatie en de bouw van een miljoen woningen. De politiek moet leveren.

In juli kwam de Europese Commissie met het 'Fit-for-55'-pakket. Een omvangrijk klimaatpakket met als doel de Europese broeikasgasuitstoot in 2030 te reduceren met 55 procent ten opzichte van 1990. En omvangrijk was het zeker: het betrof 12.000 pagina’s. Het punt op de horizon, 55 procent broeikasgasreductie in 2030, ligt vast in de Europese Klimaatwet. De bestemming is dus bekend: 2030, 55 procent reductie. Hoe de treinreis eruit gaat zien volgt uit het pakket.  

Vlak voor de watercrisis in Limburg werd de motie-Grinwis aangenomen: water moet sturend zijn in de ruimtelijke ordening. Oftewel: klimaatadaptiviteit, waterrobuustheid en waterbestendig bouwen. Het is algemeen bekend dat vage termen meer aantrekkingskracht hebben dan scherp gedefinieerde en het is aan wetenschappers en publicisten om vaagheid te ontmaskeren. Een nadere blik op drie vormen van waterbestendig bouwen.

“Een megasucces.” Dat zegt Marc de Rooy in H₂O oktober. De Rooy is vanaf het begin (2016) trekker van de Ketenaanpak Medicijnresten uit Water. Na vijf jaar wordt in dit project een grote stap gezet: 11 waterschappen gaan 14 full-scale demonstratieprojecten met uiteenlopende zuiveringstechnieken opzetten. De grote winst zit ‘m in de samenwerking en kennisdeling, zegt De Rooy. “Die creëren een enorme versnelling.” 

Moeten de geborgde zetels in de waterschapsbesturen worden afgeschaft? In een tweeluik geven Frank Harbers en Paul van Erkelens hun visie.

De opiniebijdrage van Pieter-Jan Hofman met het pleidooi om de huidige samenstelling van het waterschapsbestuur kritisch tegen het licht te houden, inspireerde Hans Middendorp (AWP) tot het schrijven van een reactie. Middendorp is het op punten eens met de fractievoorzitter van CU/SGP Delfland, maar niet met Hofmans stelling dat afschaffen van de geborgde zetels te kort door de bocht is.

D66 en GroenLinks hebben een initiatiefwetsvoorstel ingediend om in het waterschapsbestuur de geborgde zetels af te schaffen. Het waterschapsbestuur (vergelijkbaar met de gemeenteraad) bestaat uit zetels voor ingezetenen (hier stemmen we elke vier jaar voor), bedrijven, natuurterreinen en agrariërs. De drie laatstgenoemden hebben een gereserveerde of ‘geborgde zetel’ in het bestuur waarvoor mensen worden benoemd door belangenorganisaties. De initiatiefnemers van het wetsvoorstel vinden dat ondemocratisch en willen daarom af van dit systeem. De fractie CU/SGP van Hoogheemraadschap van Delfland zou graag zien dat hier genuanceerder en meer integraal naar gekeken wordt.

Moderne techniek maakt steeds betere sturing van de waterhuishouding mogelijk. Maar daarmee zijn droge voeten zeker niet gegarandeerd, zo werd deze zomer weer overweldigend duidelijk in Limburg. En ook in Noord-Holland was eind juni na extreme regenval sprake van forse wateroverlast. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) zegt al het mogelijke gedaan te hebben om de schade te beperken, maar de agrariërs in het gebied zien dat anders. Wat gebeurde er precies, en vooral: wat valt er te leren, ook voor overlastsituaties elders in het land? De kijk van bestuurders Siem Jan Schenk (HHNK) en Kees Stoop (LTO-Noord).

Hoe de regenboogforel zich identificeert is onbekend. Maar eenmaal opengesneden voor het Landelijk Onderzoek oEstrogene Stoffen (LOES), bleek 20 jaar geleden al dat de mannetjes opvallend veel vrouwelijke kenmerken hadden. Dit was geen vrijwillige keuze. Zwemmen in de Dommel, destijds vooral bestaand uit afvalwater van Eindhoven, was genoeg.

Na de extreme wateroverlast in juli volgt bezinning over de waterveiligheid. Enkele weken later komt een nieuwe IPCC-publicatie uit met als boodschap: De klimaatverandering is nog maar net begonnen. Zijn onze waterveiligheidsplannen nog wel toekomstproof?

Kunnen stuurbare watersystemen bijdragen aan een klimaatadaptief grondwater-, oppervlaktewater- en bodembeheer in een attentiegebied van een Natura 2000-gebied en tegelijkertijd ten gunste zijn van een perspectiefvolle landbouwpraktijk? Dat gaan waterschap Aa en Maas en drie Brabantse melkveehouders de komende vijf jaar onderzoeken.

De Nederlandse Drinkwaterwet noemt drinkwatervoorziening 'een dwingende reden van groot openbaar belang'. Demissionair minister Cora van Nieuwenhuizen bevestigt dat in haar recente Beleidsnota ‘Samen werken aan een toekomstbestendige drinkwatervoorziening’. Het draagt aantoonbaar bij aan volksgezondheid, welzijn, welvaart én duurzaamheid als ons drinkwater betrouwbaar en veilig is. En blijft. Waarom laat de minister dan tóch drempels bestaan voor waterbedrijven om voldoende te investeren?

De wijze waarop het Grevelingenmeer nu wordt beheerd, zorgt voor snelle verdere verzilting van Schouwen-Duiveland, stelt waterbouwkundige Wil Lases. De verwoestende impact van het zoute meer op de leefbaarheid van Zeeuwse eiland is niet bepaald in beeld. Er moet daarom spoedig een ommekeer in denken en handelen komen.

Waarom doen we wat we doen in het waterbeheer? We zijn vooral bezig om operationele doelen te halen op basis van fundamentele doelen die maar zelden in ons werkende leven veranderen. Minder op operationele en méér op fundamentele doelen sturen maakt beslissingen democratischer, waardecreatie fijnmaziger en het werk leuker. 

Waterschappen in laag Nederland zien dagelijks de gevolgen van klimaatverandering en bodemdaling. Dries Schuwer, Adviseur ruimtelijke ontwikkeling bij hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, was betrokken bij een onderzoek in de gemeente Woerden naar de mogelijkheid om een drijvende wijk te bouwen. Kan drijvend bouwen een oplossing zijn? En wat voor rol is daarbij dan weggelegd voor de waterschappen?

Deltacommissaris Peter Glas reisde deze maand naar Maastricht. Daar presenteerde hij zijn advies over de dijkversterking in Limburg. De boodschap van Glas: torn niet aan de veiligheidsnormen (‘Limburg verdient net als de rest van Nederland een goede bescherming tegen overstromingen’), maar beperk waar nodig de impact van de keringen met slimme en innovatieve technieken. Ofwel: lever maatwerk.

Nederland, deels lager dan de zee, zal zich sterk moeten weren tegen zeespiegelstijging. Dat betekent verdere sluiting en versterking van de kust, opschaling van pomp- en noodbergingscapaciteit, bufferen van zoet water en wellicht een tweede kustlijn. 

De nieuwe Europese Drinkwaterrichtlijn stelt dat drinkwaterconsumenten uitgebreider geïnformeerd moeten worden over onder meer de kwaliteit van hun drinkwater. Een positieve ontwikkeling volgens KWR-onderzoekers Stijn Brouwer en Lisa Andrews. ‘De nieuwe Drinkwaterrichtlijn is een opgave maar biedt vooral een kans.’

De waterbeheerder als initiatiefnemer, aanmoediger en facilitator. Waterschapsbestuurder Bea de Buisonjé reageert op de column van Ties Rijcken over water en woningnood. Ze zegt: "Ik sta voor een rol van de waterbeheerder die met kennis van het verleden en zicht op de toekomst het gesprek aangaat over de integratie van alle ruimtelijke opgaven."