In de afgelopen maanden voerde Geert van Grootveld een aantal 'inspirerende gesprekken' met Ronald Waterman over watermanagement. In het bijzonder spraken ze over Bouwen met de Natuur en over Aquapunctuur. In navolgend artikel zijn de gesprekken verwerkt.
door Geert van Grootveld
Uit handen van burgemeester Marja van Bijsterveldt is op 28 september 2024 aan Ronald Waterman de Gemeentelijke Erepenning van de gemeente Delft uitgereikt vanwege zijn onderscheidende werkzaamheden op het gebied van Bouwen met de Natuur en Aquapunctuur.
Tijdens deze feestelijke happening presenteerde de jarige Waterman, die 90 jaar werd, ook zijn nieuwe boek: Waterman Legacy ‘Integraal multifunctioneel duurzaam kust-, delta-, achterlandbeleid via Bouwen met de Natuur en Aquapunctuur’. Hierin doet hij het Bouwen met de Natuur en de betekenis van waterwegen en waterfronten (rivieren, beken, kanalen en meren) via Aquapunctuur nader uit de doeken.
Figuur 1: Ronald Waterman ontvangt de erepenning van de gemeente Delft uit handen voor burgemeester Marja van Bijsterveldt. (Foto: Geert van Grootveld)
De burgemeester roemde de veerkracht en de bevlogenheid van Waterman. Hij heeft een ijzersterke missie en dat vertaalde de burgemeester in de woorden: "Je kunt een mens alles ontnemen, behalve zijn wil om een weg te bewandelen die hij vurig wenst te volgen". Waterman stelt zich altijd positief en opbouwend op en ook kritisch als dat nodig is. "Zonder dwarsliggers is er geen spoorlijn, stelde hij", aldus de burgemeester.
Waterman heeft als kleine jongen de Holocaust van zeer nabij meegemaakt. Als één van de weinigen heeft hij die overleefd en dat heeft zich in dankbaarheid en ook in zijn missie vertaald. De burgemeester vatte dit samen met de terechte woorden: ‘Uit een lelijke tijd kwam iets heel moois voort’.
Bouwen met de Natuur
Ik vroeg aan hem: "Hoe bent u op het idee gekomen om het Bouwen met de Natuur in de praktijk te gaan toepassen?" Hij antwoordde dat een belangrijke inspiratiebron het verhaal van de sumoworstelaars is. "Sumoworstelen is een in Japan zeer populaire sport. Het is een één-tegen-één-gevecht dat in een cirkel plaatsvindt. Het doel is om ervoor te zorgen dat de tegenstander zich niet binnen de cirkel op zijn voeten kan handhaven. Hij moet dus van de grond gelicht worden en dan met een ander lichaamsdeel dan zijn voeten op de grond terecht komen. Dan heb je gewonnen."
"Je hebt overigens ook gewonnen wanneer je de tegenstander buiten de cirkel weet te krijgen. Op zich lijkt dit eenvoudig, maar dat is het niet. Een beetje sumoworstelaar weegt al snel zo’n tweehonderd kilo en die til je niet zomaar op en die zet je ook niet zomaar een paar meter opzij. Je hebt hier brute kracht, veel brute kracht voor nodig. Maar Waterman vertelde me dat een beetje slimme sumoworstelaar met een goede techniek tijdens het gevecht ook gebruik kan maken van de kracht van de ander. Op die manier wordt het makkelijker om het gewenste doel te bereiken. En precies op deze manier werkt het Bouwen met de Natuur. Hierbij maak je dankbaar gebruik van de krachten van en in de natuur, zoals getijden, stromingen, golven, wind en zwaartekracht."
Van zeer grote betekenis
Ronald Waterman is op het gebied van watermanagement in Nederland en ook in het buitenland van zeer grote betekenis. Hij is beroemd vanwege zijn activiteiten op het gebied van Bouwen met de Natuur. Waterman bouwt hierbij voort op het werk van ir. J. N. Svašek en prof. dr. ir. J. F. Agema.
Bij het Bouwen met de Natuur wordt er gebruik gemaakt van materialen die er in de natuur zijn, zoals zand, klei, grind en ook helm, zeegras, wieren en mangroven. Voorts maak je gebruik van de krachten, invloeden en interacties die door de natuur op deze materialen worden uitgeoefend, zoals getijden, golven, bepaalde zeestromingen, wind, zwaartekracht, rivieruitstromingen en invloeden (zon en regen) en interacties zand-helm en zand-slib-mangroven. Op deze wijze ontstaat er nieuw land met stranden, lagunes, meren, duinen en mangrovezones.
In plaats van dominant dijken en dammen als bolwerken tegen de zee, wordt er met Bouwen met de Natuur nieuw land aangewonnen in harmonie met de zee door middel van de aanleg van duinen en stranden of mangroves. Daarbij wordt gestreefd naar een nieuwe flexibele kustlijn, waarvoor geldt dat erosie en aangroei elkaar bij benadering in evenwicht houden met een beperkte onderhoudsfactor en met een minimum aan harde zee-werende elementen. Alleen op die plaatsen waar haveningangen zijn en waar erosie sterk domineert.
Van groot belang zijn ook de geaardheid en de wordingsgeschiedenis van kust en zeebodem. Kennis hiervan faciliteert het Bouwen met de Natuur. In Den Haag bijvoorbeeld werden de straten vroeger aangelegd op de oude strandwallen. Met Bouwen met de Natuur worden nieuwe duinen aangelegd, die in het verlengde van deze wallen komen te liggen. Zo sluit je aan bij de natuurlijke structuur.
Kust- en deltagebieden staan onder druk
80 procent van alle wereldsteden liggen in een kust- of deltagebied, waar schaarste aan wonen, recreatie, werken, infrastructuur toeneemt. Tegelijkertijd is er behoefte aan het in stand houden en zo mogelijk uitbreiden van milieu-, natuur- en landschapswaarden.
Veiligheid is in de kust- en deltagebieden een belangrijke randvoorwaarde en deze is steeds meer in het geding met klimaatverandering, die overstromingen en steeds heftiger stormen veroorzaakt. Daarnaast hebben we te maken met bodemdaling.
Er is kortom wereldwijd behoefte aan meer veilige en kwalitatief hoogwaardige ruimte.
Nieuwe Hollandse kustlijn
Inmiddels zijn er met Bouwen met de Natuur voor de Hollandse kust 12 projecten aangelegd. Hiermee is 3.500 hectares nieuw land aangewonnen. Bouwen met de Natuur is een schitterend voorbeeld van een transitie. Het biedt niet alleen een innovatieve benadering van kustbescherming, maar draagt ook bij aan ecologisch herstel, recreatieve en economische ontwikkeling.
Omdat Nederland op dit gebied koploper is, leidt deze benadering ook tot veel internationale belangstelling en daarmee tot waardevolle internationale kennisdeling. Deze aanpak laat zien dat samenwerking met natuurlijke processen een win-winsituatie kan opleveren voor mens en milieu.
Een paar van deze projecten wordt hieronder toegelicht.
Slufterdam en Tweede Maasvlakte
Mooie voorbeelden zijn de aanleg van de Slufterdam (Slufterduin) en de Tweede Maasvlakte met aan het westen een duin-strandbegrenzing voor recreatief medegebruik. En aan de zuidzijde een langgerekt terrestrisch natuurgebied in aansluiting op de Slufter-in-wording als paai-, kraam- en kinderkamer voor mariene organismen en de vogels die daarvan leven, welke Slufter op zijn beurt grenst aan het unieke, bestaande duingebied van Voorne.
Figuur 2. De Slufter (Foto: Havenbedrijf van Rotterdam)
In bovenstaande figuur is de Slufterdam te zien die ten zuiden van de Maasvlakte ligt. De aanleg van de Slufterdam vond in twee fasen plaats in 1986 en 1987. Ze heeft een oppervlak van 800 hectares en is vooral bedoeld voor haven gerelateerde activiteiten ten dienste van Rotterdam met aan de zuidkant een natuurgebied ten dienste van Voorne aan Zee, zodanig dat aldaar een drieluik van natuurgebieden is gerealiseerd. Het drieluik bestaat uit het nieuw smal terrestrisch natuurgebied, de Slufter in wording als paai-, kraam-, kinderkamer voor mariene organismen en de vogels die ervan leven en het unieke duingebied van Voorne. Nagegaan wordt of in het Slufterdamdepot een drijvend zonnepark aangelegd kan worden. Het wordt dan het grootste drijvend park ter wereld.
Figuur 3: Tweede Maasvlakte in juni 2020. (Foto: Danny Cornelissen Havenbedrijf Rotterdam)
Op 1 september 2008 startte de aanleg van de Tweede Maasvlakte, die een kleine vijf jaar later werd geopend. Binnen het opgestelde tijdschema en ruim binnen het budget. De Tweede Maasvlakte heeft een grootte van 2.000 hectares. De Slufterdam is rechtsonder op de foto van figuur 3 te zien.
Herstel historische kustlijn tussen Scheveningen en Hoek van Holland
Daarnaast is er het herstel in fasen van een historische kustlijn tussen Scheveningen en Hoek van Holland, die door stormen en zeespiegelstijging verloren is gegaan. Dit proces is al van start gegaan met de aanleg van de Van Dixhoorndriehoek, Spanjaards Duin, verbreding Delflandse Kust en de Zandmotor.
Figuur 4: Foto van de Zandmotor (foto: Rijkswaterstaat en provincie Zuid-Holland)
De Zandmotor is een project waarbij een grote hoeveelheid zand voor de kust is aangebracht. Het zand verspreidt zich geleidelijk langs de kust door natuurlijke krachten. Dit versterkt de kust op een natuurlijke en langdurige manier, zonder jaarlijks onderhoud.
De Hondsbossche en Pettener zeewering
De bestaande harde Hondsbossche en Pettener zeewering is inmiddels versterkt met een duin- strandverbreding van 200 meter over een afstand van 11 kilometer, compleet met wandel-, fiets-, en ruiterpad, panoramaduin en een meer.
Figuur 5: Versterking Hondsbossche en Pettener zeewering (Foto: Van Oord)
In 2015 is de Hondsbossche en Pettemer zeewering versterkt. Met dit project is er ook meer ruimte gekomen voor recreatie en voor natuur. De kustlijn schoof 200 meter op in de richting van de zee. Het oppervlak bedraagt 180 hectares.
Het aanwinnen van land met Bouwen met de Natuur is om verschillende redenen erg belangrijk. Het probleem met de zeespiegelstijging wordt verkleind. De zoetwatervoorraad onder de duinen wordt vergroot. De verzilting in het achterland wordt op termijn tegengegaan. Er ontstaat mooie, nieuwe natuur met recreatiemogelijkheden. Er ontstaan economische kansen.
Hoe om te gaan met zeespiegelstijging
Water als vriend en vijand. Nederland wordt periodiek vierzijdig bedreigd: vanuit zee, vanuit rivieren, vanuit hemelwater en vanuit grondwater. Bescherming vindt plaats door dijken, dammen, stormvloedkering, sluizen, gemalen, wetlands, terpen.
Door de Deltacommissaris is in het voorjaar van 2024 een studie gepresenteerd waarin drie scenario’s zijn geschetst over hoe omgegaan kan worden met de zeespiegelstijging3.
Eén scenario houdt in het meebewegen met de stijging van de zeespiegel. Landinwaarts zal er meer water komen en zullen we hiermee om moeten gaan, zoals wonen en werken op water. In het tweede scenario is beschermen we ons tegen de hoger wordende zee. Dit doen we met het aanleggen van dijken en dammen.
En in het derde scenario breiden we onze kust in een zeewaartse richting uit. Hierbij maken we dankbaar gebruik van het Bouwen met de Natuur. Een definitieve keuze is nog niet gemaakt. Daarvoor zullen nog diverse studies uitgevoerd worden. Een flinke kans is er dat het in de praktijk uit zal draaien op een combinatie van deze drie scenario’s. Dat in de nabije toekomst de zeewaartse kustuitbreiding een belangrijke rol zal spelen lijkt buiten de discussie te staan. Met de twaalf gerealiseerde projecten beschermen wij ons tegen een zeespiegelstijging van wel drie meter.
Studiezone kustontwikkeling
In de 'studiezone kustontwikkeling' zijn ruimtelijke ontwikkelingen langs de Zuid-Hollandse kust onderwerp van onderzoek en planning. Deze zones zijn geïdentificeerd voor mogelijke maatregelen ter versterking van de kust en verbetering van de ruimtelijke kwaliteit, met aandacht voor natuur, recreatie en toerisme.
Een prominent voorbeeld van een project binnen zo'n studiezone is de Zandmotor bij de Delflandse kust. Dit innovatieve pilotproject is gericht op natuurlijk kustbeheer en ontwikkeling door middel van zandaanwas, wat bijdraagt aan kustveiligheid en nieuwe recreatiemogelijkheden biedt.
De provincie Zuid-Holland heeft haar ambities voor de toekomst van het kustgebied vastgelegd in de Strategische Agenda Kust . Hierin wordt ingezet op een effectief, klimaatbestendig en duurzaam ruimtegebruik van de kust. Deze agenda dient tevens als belangrijke bijdrage aan het deelprogramma Kust van het Nationaal Deltaprogramma, waarin een gezamenlijke visie wordt ontwikkeld voor de Nederlandse kust tot 2050, met een doorkijk naar 2100.
Toekomstige projecten, die een zeewaartse kustuitbreiding beogen, kondigen zich nu reeds nadrukkelijk aan, zoals de aanleg van een eventuele Derde Maasvlakte.
Aquapunctuur
Op mijn vraag waar het idee van Aquapunctuur geboren was, gaf hij mij het volgende antwoord: "Bij een bezoek aan Mexico-Stad werd mijn interesse gewekt door de grote steden die niet in een delta of aan de kust liggen. Ik vroeg me af: waar is het water? Ik ging me verdiepen in de geschiedenis van de stad en ontdekte hoe het water, dat bij het ontstaan van de stad zo’n grote rol had gespeeld, in de loop der tijd steeds meer uit de stad verdween. Zo werd ik mij bewust van de betekenis van het water voor alle grote steden in de wereld".
Zoals reeds is aangegeven bevinden 80 procent van de bevolkingscentra zich in de delta- en kustgebieden. Dit betekent dat 20 procent van de bevolkingscentra zich in het achterland bevinden.
Ook hier, evenals bij de eerdergenoemde 80 procent, spelen rivieren, meren, kanalen, grachten een belangrijke rol. Een rol die aanvankelijk verwaarloosd werd, maar die nu steeds meer aan betekenis wint. Wereldwijd ontstaat er een behoefte om de betekenis van waterwegen en waterfronten met Aquapunctuur te revitaliseren.
Er is een toenemende erkenning van de bijdrage die regionale waterwegen spelen bij de ontwikkeling van toerisme, duurzaam transport, economische groei en de kwaliteit van het leven van aanpalende rurale en urbane gebieden. Daarom is het belangrijk dat de regionale waterwegen worden hersteld en worden gerevitaliseerd, met een focus op economische, sociale en milieuontwikkeling.
Waar Acupunctuur gericht is op het revitaliseren van zenuwbanen in het menselijk lichaam via een Chinese methode met naalden, is Aquapunctuur gericht op het revitaliseren van waterwegen en hun waterfronten via fysieke ingrepen.
Aquapunctuur laat zich definiëren als aanpassing, beheer en urbane en rurale beleving van waterwegen en hun waterfronten ten dienste van veiligheid tegen overstroming, waterberging in tijden van droogte, peilbeheersing, waterkwaliteit, bevaarbaarheid, economie, werkgelegenheid en urbane en rurale leefkwaliteit inclusief milieu, natuur en landschap. Daartoe heeft Waterman tezamen met ing. Jaap Brouwer MUrb een universeel toepasbaar Aquapunctuur Model met een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA) ontwikkeld.
Figuur 6: Het Aquapunctuur Model
De blauwe ring representeert een waterweg. De buitenboog (bovenzijde) geeft de waterfronten aan. De binnenboog (onderzijde) toont zes potentiële gebruikers van waterweg en waterfront. Het omcirkeld gebied binnen Aquapunctuur presenteert alle mogelijke fysieke ingrepen via Aquapunctuur. De buitenboog (binnenzijde) representeert de organisatie om het doel van Aquapunctuur te bereiken. Het model is universeel toepasbaar. Alleen de stedelijke en landelijke karakteristieken variëren. Het Aquapunctuurmodel is gekoppeld aan een maatschappelijke kostenbatenanalyse (MKBA)-model.
Vereniging Regio Water
Door Henriëtte Welle Donker is samen met Ronald Waterman en enkele anderen de Vereniging Regio Water (VRW) opgericht. Lid werden Delft, Rotterdam, Vlaardingen, Maassluis, Midden-Delfland, Den Haag, Zoetermeer, Gouda, Katwijk, het Hoogheemraadschap Delfland. Met het motto: ‘Je vaart van A naar B’ ontstond er een heel netwerk.
De Vereniging Regio Water (VRW) heeft diverse projecten geïnitieerd die zich richten op het revitaliseren en optimaal benutten van historische vaarwegen en waterfronten voor waterrecreatie, toerisme en economische ontwikkeling. Het Gezamenlijk Programma Waterrecreatie is hier een mooi voorbeeld van. In samenwerking met de provincie Zuid-Holland en de regio's Hof van Delfland, Midden-Holland en Hollandse Plassen, streeft dit programma naar het beter benutten van waterpotentieel door middel van samenwerking. Het doel is om de recreatiemogelijkheden op en langs de binnenwateren te stimuleren op een duurzame manier.
Het plan Blauwe Cirkels is een tweede voorbeeld van het werk van deze vereniging. Dit plan is in 2019 opgesteld en het richt zich op het verbeteren en uitbreiden van waterrecreatiemogelijkheden in het Hof van Delfland gebied. Het omvat een lijst van zowel gewenste als concrete projecten die bijdragen aan de versterking van de waterrecreatie en de beleving van het cultuurhistorische waternetwerk.
Deze twee mooie projecten illustreren de inzet van de Vereniging Regio Water om historische waterwegen te herontdekken en te revitaliseren, met aandacht voor duurzaamheid en cultuurhistorie.
SAMENVATTING
Ronald Waterman heeft grote successen geboekt met zijn innovatieve benaderingen van Bouwen met de Natuur en Aquapunctuur. Op 28 september 2024 ontving hij de Gemeentelijke Erepenning van Delft voor zijn baanbrekende werk. Tijdens de ceremonie presenteerde hij zijn nieuwe boek, Waterman Legacy ‘Integraal multifunctioneel duurzaam kust-, delta-, achterlandbeleid via Bouwen met de Natuur en Aquapunctuur’, waarin hij zijn visie op duurzaam kust-, delta-, achterlandbeleid uiteenzet.
Met de stijgende zeespiegel en klimaatverandering is er wereldwijd behoefte aan innovatieve oplossingen. Waterman's werk toont aan dat samenwerking met natuurlijke processen een win-winsituatie kan creëren voor zowel mens als milieu. Zijn benaderingen worden internationaal erkend en dragen bij aan een duurzame toekomst voor kust-, delta- en achterlandgebieden.
Bij Bouwen met de Natuur wordt gebruik gemaakt van natuurlijke processen en materialen om ruimte te creëren. Deze methode helpt bij kustbescherming, ecologisch herstel en economische ontwikkeling.
Aquapunctuur richt zich op het revitaliseren van waterwegen en waterfronten in stedelijke en landelijke gebieden. Waterman ontwikkelde een universeel toepasbaar model dat zich richt op veiligheid, waterberging, economische groei en leefkwaliteit.
Waterman was betrokken bij de oprichting van de Vereniging Regio Water (VRW), die zich richt op het revitaliseren van historische waterwegen voor recreatie, toerisme en economische ontwikkeling.
REFERENTIES
- Waterman Legacy ‘Integraal multifunctioneel duurzaam kust-, delta-, achterlandbeleid via Bouwen met de Natuur en Aquapunctuur’. Dr. Ir. R.E. Waterman. September 2024
- Sun Float Power gaat op Maasvlakte drijvend zonnepark van 80 hectare bouwen. https://solarmagazine.nl/nieuws-zonne-energie/i39988/sun-float-power-gaat-op-maasvlakte-drijvend-zonnepark-van-80-hectare-bouwen. Gelezen maart 2025.
- Ruimte voor zeespiegelstijging. Een verkenning van denkrichtingen om Nederland ook op lange termijn veilig en leefbaar te houden bij zeespiegelstijging. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, staf Deltacommissaris. 1 maart 2024
- Strategische Agenda Kust Zuid-Holland. Provincie Zuid-Holland. 19 december 2018
- http://verenigingregiowater.nl/. Gelezen maart 2025
- https://randstadwaterbaan.nl/themas/erfgoed-en-economie/gezamenlijk-programma-waterrecreatie/ Gelezen maart 2025
- https://www.landschapsfondshofvandelfland.nl/artikel/blauwe-cirkels Gelezen maart 2025
