Volgens het KNMI neemt door klimaatverandering de kans op extreme droogte in Nederland toe. Zoet water zal hierdoor een steeds schaarser goed worden. Hoe kan behandeld afvalwater slimmer ingezet worden in de groeiende watervraag?
door Geert Tummers en Sjoerd Kerstens
Drinkwatertekort, bodemdaling, verzilting: de droogte in Nederland brengt per regio steeds meer uitdagingen met zich mee. Zo bezorgde de extreem droge zomer van 2018 boeren, de scheepvaart, de natuur en waterbeheerders problemen van diverse pluimage. Schattingen van de totale economische schade lopen uiteen tussen de 450 en 2.080 miljoen euro.
Om Nederland weerbaarder te maken tegen zoetwatertekorten initieerde de overheid het Deltaplan Zoetwater. In het plan staan tal van maatregelen voor waterbeheerders om de beschikbaarheid van zoet water op peil te houden door er duurzaam en circulair mee om te gaan. Effluent wordt genoemd als een alternatieve waterbron. Welke rol kan afvalwater in de watertransitie spelen?
1,9 miljard kubieke meter rioolwater
Nederland beschikt over een uitgebreid en geavanceerd rioolnetwerk. Van oudsher is de gedachte van dit systeem: verzamel het afvalwater via leidingen, transporteer het naar grote rioolwaterzuiveringen en loos het effluent op het oppervlaktewater. Jaarlijks zuiveren 313 installaties zo’n 1,9 miljard kubieke meter rioolwater. Een noodzakelijke maar enorme logistieke en arbeidsintensieve operatie, meestal zonder waterhergebruiksdoeleinde.
Ondertussen worden afvalwaterzuiveringtechnologieën steeds beter. Het is zelfs mogelijk om afvalwater op te werken naar drinkwaterkwaliteit. Veel landen, zoals Singapore en Namibië, zijn al vele jaren afhankelijk van deze technologieën. Ook in Nederland zoeken we naar manieren om efficiënter met water om te gaan. Met aanvullende processen zoals filtratie, osmose en nanofiltratie is het mogelijk om van afvalwater een gewenste waterkwaliteit te maken voor het produceren van water voor de landbouw, natuur en industrie.
Water op maat
Voorbeeld: de droogte in 2018 zorgde voor een aanzienlijke dip in de opbrengst van zowel aardappelen, uien als tarwe. Om gewassen te laten groeien gebruikt een agrariër naast water ook kunstmest, waar nutriënten als stikstof en fosfor in zitten. In influent van een afvalwaterzuiveringsinstallatie zitten veel van deze nutriënten. Waterschappen zijn nu vooral bezig om die stoffen uit het water te halen omdat we die niet in oppervlaktewater willen hebben en ze op een andere manier van waarde kunnen zijn.
In landbouwgebieden waar een rioolsysteem in de buurt is, is het mogelijk om een lokale zuiveringsinstallatie te bouwen en aan te sluiten op het bestaande netwerk. Het rioolwater is op te werken naar een type water dat te gebruiken is voor een agrariër. Zo hoeven niet alle nutriënten eruit gehaald te worden. Bovendien zijn er keuzes te maken in de hoeveelheid te behandelen water in de lokale zuivering. Als, zoals in dit geval, een boer meer water nodig heeft, levert de zuivering meer water en visa versa. Zo produceert een lokale zuivering water op maat.
Gesloten waterkringloop
Een ander voorbeeld waar effluent een rol kan spelen in de watertransitie is in de industrie. VEWIN, de vereniging van drinkwaterbedrijven, waarschuwt al jarenlang voor levering tekorten. Steeds meer drinkwaterbedrijven hebben moeite om aan de drinkwatervraag te voldoen en zijn voorzichtiger met het realiseren van aansluitingen, zeker in de industrie. En dat terwijl industrieën vaak geen drinkwaterkwaliteit nodig hebben. Veel industrieën gebruiken proceswater of zuiveren zelf naar de gewenste waterkwaliteit.
Deze typen waterkwaliteiten zijn ook te produceren uit behandeld afvalwater. Waterschappen en andere stakeholders kunnen een lokale zuivering op een industriële locatie bouwen, zodat het water terug te leveren is aan de industrie. Reststromen gaan via de riooltransportleidingen terug naar de centrale zuivering. Aldaar dragen ze bij aan het terugwinnen van grondstoffen. Zo blijft het water in een gesloten waterkringloop en ontstaat er een duurzame, circulaire waterbehandeling.
Waterschap als waterleverancier
Door effluent her te gebruiken wordt een waterschap een waterleverancier, in plaats van alleen een waterzuiveraar. De voordelen daarvan voor zowel de maatschappij als het waterschap op een rij:
- Effluentwater is op te werken naar de gewenste kwaliteit en is inzetbaar voor bijvoorbeeld landbouw, natuur, industrie, blauw-groene leefomgeving etc.
- In tegenstelling tot regenwater en, steeds vaker, oppervlaktewater is afvalwater 24/7 en 365 dagen per jaar beschikbaar.
- Water blijft in het lokale systeem waar het onttrokken is. Dit scheelt watertransport en water lokaal vasthouden is vooral in droge gebieden nuttig.
- Lokale zuiveringen ontlasten de centrale zuiveringen, die door het groeiende waterverbruik steeds vaker overbelast raken.
Technologisch staat ons niets in de weg om afvalwater als waterbron te gebruiken. De vraag is: willen we dat? Waterschappen kunnen producenten worden van gezuiverd water. Zo’n insteek vraagt om een andere manier van denken. Het besef dat behandeld afvalwater ook een waterbron kan zijn, zal daarvoor moeten veranderen. Samen met het bedrijfsleven kunnen waterschappen met voorbeelden laten zien dat behandeld afvalwater herbruikbaar is. Seeing is believing, geldt daarvoor.
Grotere maatschappelijke bijdrage
Natuurlijk voldoet effluent hergebruik niet aan de totale watervraag. Maar door het effluent vast te houden en zo een flexibele schil te creëren in tijden van waterschaarste, kunnen waterschappen een nog grotere maatschappelijke bijdrage leveren aan de watertransitie en ontstaat er bovendien een nieuwe en interessante rol voor waterschappen.
Het afgelopen jaar was een nat jaar, maar een zomer als 2018 lijkt geen uitzondering te zijn. Een flexibele, duurzame en toekomstbestendige waterketen is daarom van belang. Effluent hergebruik kan daar een rol van betekenis in spelen.
Geert Tummers is sectordirecteur Strategie & Innovatie bij Waterschapsbedrijf Limburg. Hij richt zich momenteel op het ontwikkelen van duurzame oplossingen in de waterbeheersector.
Sjoerd Kerstens is leading professional voor afvalwaterbehandeling en terugwinning van grondstoffen bij Royal HaskoningDHV en ontwikkelt innovatieve afvalwaterconcepten voor terugwinning van grondstoffen en hergebruik van effluent.
