Half juli zorgde extreme regenval voor overstromingen in het hele stroomgebied van de Maas. Geulen en beken traden buiten hun oevers, de rivier voerde een recordhoeveelheid water af. De grootste ravage werd aangericht in Duitsland en België, maar ook in Limburg was de schade groot. Arno Korsten, emeritus hoogleraar bestuurskunde en (voormalig) lid van vele adviesorganen op het gebied van waterveiligheid, bestuur en politiek, luidt samen met collega’s de noodklok: het ontbreekt aan overzicht, aanspreekbaarheid en regie in het Maasgebied.
door Mirjam Jochemsen
Arno Korsten: “In de toekomst staan ons vaker extreme weersituaties te wachten, ook in het stroomgebied van de Maas in Frankrijk, België en Nederland. Zijn we daar klaar voor? Nee! Er is weliswaar een schat aan informatieve rapporten, maar die bieden te weinig handelingsperspectief. Zeker, de situatie in het stroomgebied is verbeterd, mede door de nieuwe opvangbekkens. Maar dit blijkt niet voldoende. Hoe kon het afgelopen zomer zo misgaan in Limburg?
De aanloop duidde al op versnippering in de taken en verantwoordelijkheden en op wegkijken. Monitoringgegevens over de wateroverlast in het Geulgebied in mei en juni kwamen te laat aan bij de burgemeesters van Valkenburg en Meerssen. Er was geen overzicht over de komst van zoveel Maaswater en de actuele en te verwachten waterstanden.
In Bunde en Geulle was niet duidelijk wie verantwoordelijk was voor het schoonhouden van de sifon die de Geul onder het Julianakanaal door leidt. En wie wist waar de duiker verderop lag en of die schoon was? De gepensioneerde kantonnier wel, maar die bereikte niet de juiste persoon. Ook rond het volgens inwoners gestegen grondwaterpeil nabij Bunde nam niemand verantwoordelijkheid.
De provincie, Rijkswaterstaat, het waterschap, niemand wierp zich op als eigenaar van het probleem.
Preventie
Dat stemt niet optimistisch voor preventie in de toekomst. Elke organisatie laat de eigen rol bij de wateroverlast evalueren. Het waterschap ontvouwde een heel programma aan aandachtspunten. Het project Grensmaas ontwerpt plannen om Maastricht veiliger te maken – maar daarin telt Bunde al niet meer mee. De gemeente Meerssen, waarin Bunde en Geulle liggen, gaat scenario’s opstellen om de kans op zo’n wateroverlast te verminderen. Maar tot nu toe heeft geen enkele actor een voorstel gedaan om scenario’s en maatregelen op te stellen voor het héle Geulgebied.
'Ook het bij elkaar leggen van afzonderlijke plannen aan een ‘watertafel’ – een van de laatste bewindsdaden van onze Cora – is slechts een optelsom, geen goed samenspelend orkest'
Kan de minister van Infrastructuur & Waterstaat actiever worden als systeemverantwoordelijke, samen met de bewindspersoon van Klimaat en straks wellicht van Ruimtelijke Ordening? Ik heb er geen vertrouwen in: wéér een nieuw meerjarenplan of een nieuw programma Integraal Rivier Management. Dat zijn documenten die traag ontstaan, onvoldoende urgentie uitdrukken en de koers niet uitwerken in een actieplan. Ook het bij elkaar leggen van afzonderlijke plannen aan een ‘watertafel’ – een van de laatste bewindsdaden van onze Cora – is slechts een optelsom, geen goed samenspelend orkest.
Systeemverantwoordelijke
Samen met de hoogleraren die mijn notitie (zie kader, red) steunen kom ik tot de conclusie: we hebben een systeemverantwoordelijke nodig. Iets of iemand die overzicht heeft over wie wat doet – of juist niet doet. Die integrale scenario’s met handelingsperspectieven laat opstellen en de uitvoering regisseert. Die aanspreekpunt is voor overheden, voor onderzoekers én voor burgers die hun lokale kennis willen melden. Zo’n systeemverantwoordelijke moet als denktank de vragen stellen die de afzonderlijke actoren uit het beleidsnetwerk op het vlak van water, klimaat, ruimtelijke ordening en energietransitie ten aanzien van de Maaszone wellicht over het hoofd dreigen te zien.
Noem het een Deltacommissaris voor de Maas en zijn stroomgebied. De landelijke Deltacommissaris heeft zich inmiddels een positie verworven. Er is een wettelijke basis, er ligt een Deltaprogramma, de commissaris geniet prestige en weet de minister en het parlement te vinden. Maar hij heeft het hele land in portefeuille en kan de Maas niet de aandacht geven die noodzakelijk is. Er is een Deltacommissaris nodig voor het stroomgebied van de Maas.
Deltacommissaris voor het Maasgebied
Zo’n Maas-commissaris moet internationaal kunnen kijken, inventariseren en overleggen. Hij moet overzicht hebben over alle initiatieven, die bij elkaar brengen en afwegen. Koers uitzetten, en komen tot samenhangende oplossingen voor extremere omstandigheden dan zomer 2021. Dat is: voor zeer veel meer water door de rivier, zijriviertjes en beken, én voor extreme droogte.
De functionaris moet de regie tactisch en operationeel vormgeven en deelbelangen overstijgen. Hij of zij koppelt een integrale visie aan uitvoeringscapaciteit en slagkracht. En heeft dus ook toegang tot de financier (de minister).
Het moet ook iemand zijn die gekend en benaderbaar is, een aanspreekpunt voor het gebied. Want nu weten burgers niet waar ze terecht kunnen en worden ze van het kastje naar de muur gestuurd.
Om met de filosoof Jürgen Habermas te eindigen: de systeemwereld van de technici en instituties moet weer verbonden worden met de leefwereld van burgers. Die nemen geen genoegen meer met kansberekeningen van hoogwater eens per 100 of 150 jaar of een ander getal. Er is een samenhangend en gedragen actieplan nodig voor de Maas en al die beken en geulen.”
Prof.dr. A. (Arno) F.A. Korsten schreef een uitgebreide brief (notitie) over dit onderwerp aan de commissaris van de Koning in Limburg. De brief werd medeondertekend door acht collega’s uit het veld van bestuurskunde, politiek en wetgeving.