Niet alleen is infiltratie van ionenrijk water in strijd met de al bijna 60 jaar oude Grondregel 5 bij het beheer van natuurgebieden, ook de voorgestelde aanwijzing van de Veluwe als Nationale Grondwater Reserve is reden om af te zien van grootschalige kunstmatige infiltratie in dit grote Natura 2000-gebied, betoogt Herman van Dam in de discussie met Jos Peters over hoe verdere verdroging van de Veluwe te voorkomen.
door Herman van Dam
Herman van DamIn H2O is er - na een onderbreking van 4 jaar - sinds vorig jaar weer een discussie over de Veluwe als ‘Water Accu’, ‘Waterbatterij’, ofwel de Veluwe-infiltratie tussen Jos Peters en ondergetekende (1 - 6), waarin zich ook de drinkwatersector, het natuurbeheer en de waterbeheerder heeft gemengd (7).
Beiden zijn we al heel lang grote liefhebbers van dit grote Natura 2000-gebied, met zijn bijzondere waterhuishouding en beiden hebben we de intentie de kwaliteit van dit gebied zoveel mogelijk te herstellen en te verbeteren door middel van vermindering van het bosareaal, vooral dennen, verloofing van het resterende bos, ten gunste van de ontwikkeling van heide en stuifzanden. Dat alles om de natuurlijke infiltratie te vergoten. Daarnaast vinden we het verminderen van onttrekkingen voor (grote) industrie en drinkwaterproductie belangrijk.
Meningsverschil
Ons meningsverschil betreft eigenlijk alleen het punt van de kunstmatige infiltratie van voorgezuiverd IJssel(Rijn)water, die nodig zou zijn om verdere verdroging van de Veluwe te voorkomen en de drinkwatervoorziening te waarborgen. Volgens Peters zal het te infiltreren water zo goed mogelijk volgens de huidige stand van de techniek worden gezuiverd, maar ook in dat geval zal de macro-ionensamenstelling van het gezuiverde rivierwater sterk afwijken van de natuurlijke samenstelling van de regen afkomstige grondwater.
Hoewel allerlei toxische componenten zo goed mogelijk worden verwijderd, zal dit nooit helemaal mogelijk zijn. Op plaatsen waar in Nederland van de Rijn afkomstig water wordt onttrokken voor de drinkwatervoorziening worden al bijna 700 stoffen gemeten, terwijl het werkelijke aantal veel groter en deels onbekend is (8). Infiltratie met gezuiverd rivierwater leidt tot ‘vergrijzing’ van het nu nog grotendeels ‘blauwe’ grondwater.
Grondregel
Daarnaast is de infiltratie van voedselrijk, dan wel ionenrijk water, in strijd met de al bijna 60 jaar oude Grondregel 5 bij het beheer van natuurgebieden, die zegt dat biodiverse situaties zich ontwikkelen in gradiënten waarbij voedselarm/ionenarm dominant is over voedselrijk/ionenrijk (9). Bij grootschalige infiltratie is dit precies tegengesteld. Dat speelt minder bij kleinschalige infiltratie, zoals bij Epe, waar gebruik wordt gemaakt van gebiedseigen water van de voet van de stuwwal (10).
De duizenden jaren oude grondwatervoorraad onder het oppervlak van het Veluwemassief is nog een van de laatste grondwaterlichamen die kwalitatief nog redelijk ongerept is, afgezien van de invloed van zure regen (zwavel, stikstof) in de laag die de afgelopen decennia is geïnfiltreerd. Dat is een gevolg van de intensieve menselijke activiteit van de laatste halve eeuw, die de natuurwaarden van ons land tot een absoluut dieptepunt heeft gereduceerd. Het is niet meer een technische, maar een politieke vraag of we, ter wille van voortdurende economische groei die natuurwaarden, waarvoor schoon grondwater een basisvoorwaarde is, verder moeten gaan met de verontreiniging van het Veluwse grondwater.
Alternatief
In de Structuurvisie Ondergrond (11) wordt voorgesteld de Veluwe aan te wijzen als Nationale Grondwater Reserve (NGR). De NGR’s hebben als doel om de nationale veiligheid te borgen in geval van grootschalige crisissituaties en maatschappelijke ontwrichting, zoals kernrampen, grootschalige overstromingen, zeer langdurige droogten en/of microbiële besmettingen.
Het is daarom nodig af te zien van grootschalige kunstmatige infiltratie en de grondwatervoorraad van de Veluwe veilig te stellen door het uitvoeren van de overige bovenstaande maatregelen. De reguliere drinkwatervoorziening zal zoveel mogelijk een beroep moeten doen op water uit de randgebieden van de Veluwe en op gebruik van voorgezuiverd rivierwater, zonder dat het eerst wordt geïnfiltreerd, zoals ook het waterleidingbedrijf voorstelt (7). Grootschalige infiltratie faciliteert verkwisting van water en maakt ons steeds meer afhankelijk van techniek.
Het van de Rijn afkomstige water is, ondanks alle verontreinigingen nog steeds geschikt voor de drinkwaterproductie. In de laatste vier jaren hebben geen calamiteuze onderbrekingen plaats hoeven vinden bij de inlaat Nieuwegein (8). Als alle zeilen worden bijgezet om verdere verontreiniging te voorkomen en waterbesparende maatregelen te treffen kan voor de bereiding van drinkwater bij calamiteiten altijd nog gebruik worden gemaakt van onze grootste Nationale Grondwater Reserve.
Herman van Dam is ecoloog
REFERENTIES
1. Peters, J. (2020): Een kwart cent per emmer drinkwater. H2O Nieuws voor Waterprofessionals 263.
2. Dam, H. van (2020): Infiltratie Veluwe: oud water in nieuwe zakken? H2O Podium, 7 april.
3. Peters, J. (2020): Over niets wordt zoveel gerept als over ongerepte natuur. H2O Podium, 9 april.
4. Peters, J. (2024): Prachtige Veluwe om van te dromen. H2O 57(11/12): 27.
5. Dam, H. van (2025): De droom van de Veluwe-infiltratie. H2O Podium, 7 januari.
6. Peters, J. (2025): Ik ging naar de Veluwe om de beek te zien. H2O Podium, 31 januari.
7. Verbeek, A. C. Geujen & T. Klip-Martin (2020): Veluwemassief als reservoir van drinkwater. H2O 53(5): 30-31.
8. RIWA-Rijn (2024) Jaarrapport 2023 De Rijn. Vereniging van Rivierwaterbedrijven
9. Leeuwen, C.G. van (1966) Het botanisch beheer van natuurreservaten op structuur-ecologische grondslag. Gorteria 3(2): 16-18
10. Nogueira, G.E.H., R Meeusen, R.C. Terwisscha van Scheltinga, T. Hoogland, S. Jansen, G.-J. Nijsten, J. Pouwels, P.H. Kuin, J.H. Peters, H. F. Passier & P.G. de Louw (2025): Flexible solution concepts for sustainable drinking water production in the Netherlands. Netherlands Journal of Geosciences 104 (e!1908) :1-16.
11. IW/EZ (2018): Structuurvisie ondergrond. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat/ Ministerie van Economische Zaken en Klimaat.
