Wie heeft er recht op water? Lastige vraag. Daar is geen eenduidig antwoord op. Maar hij popt wel regelmatig op en is dan voer voor relevante discussies. Vooral in tijden van droogte. Dan is het ineens een vóórrecht om water te hebben. Wie de mogelijkheid heeft, zet een dam of stuw om het water tegen te houden. Of er wordt een regenton geplaatst om water op te vangen. Het opgespaarde water kan in tijden van tekorten verdeeld worden. Wie het meest dorstig is, krijgt als eerste de beurt. Hoop je tenminste.
door Phebe Kloos
Phebe Kloos Ik denk terug aan een hete autorit waar ik als kind de achterbank deelde met mijn grote broer. Er was geen airco en van een open raam kreeg hij hoofdpijn. Tsjechië was dus nog heel wat zweetdruppels van ons verwijderd. Ik snakte naar de waterfles en keek verlangend naar de laatste slok. Mijn broer ook. En omdat hij sterker was, moest ik het onderspit delven.
Omdat het gevecht om water in tijden van droogte niet altijd eerlijk verloopt, hebben we als samenleving afspraken gemaakt. Afspraken over waar het water naartoe gaat als er niet zoveel beschikbaar is. Met een mooi woord omschreven als ‘de verdringingsreeks’, omdat het een rangorde aangeeft in de belangen.
Het verdelingsspel kent vier categorieën. Veiligheid gaat (zoals vaak in de watersector) voorop, samen met het voorkomen van onomkeerbare schade. Dat betekent dat er water nodig is voor de stabiliteit van een dijk en voor kwetsbare natuur. Daarop volgt leveringszekerheid voor drinkwater en energie. Als daar voldoende water voor is, dan mag het doorstromen naar kleinschalig hoogwaardig gebruik, bijvoorbeeld om gewassen te beregenen. Alles wat over blijft is voor ‘overig belang’, bijvoorbeeld scheepvaart, waterrecreatie en binnenvisserij.
De beoordeling ligt niet voor aan de dorstige zelf, maar is uitbesteed aan Rijkswaterstaat of het waterschap. Ook al is er af en toe wat gemopper (want wat is precies ‘onomkeerbare schade’? En omdat er geen verdringingsreeks is op grondwater, kan een uitruileffect ontstaan), het instrument draagt bij aan een rechtvaardige verdeling. Rechtvaardigheid kenmerkt zich volgens de Van Dale aan de toepassing van een eerlijke verdeling, met name in de betrekking van meerderen tegenover minderen.
Ik voeg daar graag ‘solidariteit’ als leidend principe aan toe
Maar water kan ook met ‘te veel’ komen. En daarvoor hoeft het geen herfst te zijn, liet ‘de Limburgbui’ in zomer 2021 ons voelen. Waterschappen en gemeenten laten nu dan ook allerlei zogeheten ‘stresstesten’ los op steden en dorpen om consequenties van clusterbuien te simuleren. De conclusie is dat we nog niet voorbereid zijn op zulke buien. Zelfs de aangelegde waterbergingen zijn niet meer voldoende voor de toekomst, verklaarde onlangs een woordvoerder van waterschap Aa en Maas tegenover H2O.
Dat werpt net zo goed ook een verdelingsvraagstuk op: waar laten we een teveel aan water naartoe stromen? En in welke volgorde?
Eerst naar een speeltuin en daarna pas naar een begraafplaats? Naar het depot in de kelder van een museum of de parkeergarage van een advocatenkantoor? Naar een particuliere onverzekerde huurwoning of juist naar een gemeentehuis dat als gemeente de kosten wel kan dragen?
Evenals een tekort, verdient een overschot een rechtvaardige verdeling. Verdelingsvraagstukken worden prangender nu klimaatextremen toenemen. ‘Niet afwentelen’ en ‘water en bodem sturend’ zijn mooie principes, maar ook hol als de realiteit is dat we water wel degelijk sturen met keringen, peilen en stuwen.
Ik voeg daar graag ‘solidariteit’ als leidend principe aan toe. De Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid bracht niet voor niks een rapport uit over rechtvaardigheid in klimaatbeleid (nr. 106, feb 2023). Gemotiveerd omdat als de klimaatkosten onrechtvaardig zijn verdeeld, draagvlak voor klimaatbeleid verdwijnt. Als de clusterbui valt, zitten we namelijk niet allemaal in dezelfde auto of in hetzelfde schuitje.
Laten we daarom de verdeling van een wateroverschot expliciet borgen in uniforme rechtvaardige afspraken. Niet alleen bij een neerslagtekort, ook bij een neerslagstort. Juist voordat de hemel losbarst en er al verliezers zijn. Ik stel daarbij voor om een omgekeerde verdringingsreeks te overwegen: de vernattingsreeks. Op die manier krijgt niet de sterkste de lusten, maar maken we gebruik van hun sterke schouders.
Phebe Kloos is antropoloog, met als specialisme mens-water relaties
LEES OOK VAN PHEBE KLOOS
- Water verbindt en verdeelt
- Bij welke waterplek zou jij beginnen?
- Meten is weten, voelen is begrijpen
- Afvalwater of kanswater
