WATERBLOG - De Amsterdam International Water Week geeft een goed beeld van de stand van waterzaken over de wereld. De combinatie met de Aquatech-beurs geeft inzicht in de technologische ontwikkelingen en het congres biedt inzicht in de wereldwijde vraagstukken en oplossingen op verschillende schaalniveaus en in verschillende delen van de wereld.
door Eilard Jacobs
Eilard JacobsDe grote vraag is: zien we vooruitgang in het bereiken van de UN Sustainable Development Goals (SDG's) en in het bijzonder SDG 6: schoon water en sanitatie?
Om deze vraag te kunnen beantwoorden kom je er niet met een setje data. Je hebt vooral inzicht nodig in welke belemmeringen er nu zijn en welke nieuwe uitdagingen zijn ontstaan. Je moet weten hoe de wereldwijde cijfers zijn maar ook hoe het vraagstuk op lokaal niveau uitpakt en vooral hoe daar oplossingen worden gevonden. Welke instrumenten ons ter beschikking staan en welke ontbreken en misschien bovenal hoe je het hand in hand gaan van waterproblemen en armoede kan doorbreken.
VEEL ‘END-OF-PIPE’-OPLOSSINGEN
Schoon water vind je bijna nergens meer op de wereld zomaar in de natuur. Om mensen veilig en schoon water te bieden moet vuil(er) water worden schoongemaakt. Technisch kan dat allemaal prima. Als je op de Aquatech rondloopt lijkt het wel of niets onmogelijk is. Wel valt het op dat zowat de helft van de stands ‘end-of-pipe’-oplossingen bieden in de vorm van drinkwaterfilters (vooral Chinese). Dat laat zien hoe moeilijk het in een groot deel van de wereld is om echt betrouwbaar drinkwater uit de kraan te leveren.
Niet alleen technische tools zijn nodig. Een onontbeerlijk instrument is ook financiering. Wanneer de kosten van waterlevering geheel gedekt worden door de tarieven die de gebruiker betaalt, is financiering geen probleem. Maar dat is in grote delen van de wereld niet het geval.
Extra kostenpost
Rawan Isseed (Palestina) liet de uitdagingen zien van haar organisatie om het schaarse water voor een uiteindelijk kostendekkend tarief aan de gebruikers aan te bieden. Vaak vormen leningen van de Wereldbank of andere organisaties een prikkel omdat kostenterugwinning een vereiste is. Hoe belangrijk het is dat voor water wordt betaald, werd geïllustreerd met een voorbeeld van boeren in India, die met kostenloze energie gratis diep grondwater oppompen voor irrigatie en zo de grondwatervoorraad uitputten. Investeren in regenwater opvangen en opslag is voor zo'n boer alleen maar een extra kostenpost.
Graag gebruikte instrumenten zijn de computermodellen. Michel Riemersma (RHDHV) illustreerde hoe met behulp van data inzameling en een computermodel een Early Warning systeem voor La Paz, Bolivia wordt opgezet. De opdrachtgever krijgt er in ieder geval een fancy control room voor terug, maar of het werkt hangt natuurlijk wel van een hoop techniek en datalijnen af.
Computermodellen duiken voortdurend op in vele presentaties. Soms omdat het de snelste manier is voor de PHD student om zijn of haar onderwerp te analyseren, soms omdat het echt helpt om inzicht te krijgen in een lokaal vraagstuk of om simulaties te doen voor dat een innovatie geïmplementeerd wordt. Maar al die computermodellen zijn afhankelijk van betrouwbare datasets. Iets wat in juist de gebieden met de grootste problemen meestal ontbreekt.
VERSCHILLENDE SCHAALNIVEAUS
Elk watervraagstuk manifesteert zich uiteindelijk op het kleinste schaalniveau, de mens. Die lijdt dorst en wordt ziek of heeft overvloed en blijft gezond. Die wordt door overstromingen van huis en haard verdreven of zit (waant) zich veilig uptown. Maar het schaalniveau waarop je het probleem uiteindelijk kunt aanpakken is vaak heel verschillend.
De gevolgen van klimaatverandering kunnen we wereldwijd aanpakken door minder broeikasgassen uit te stoten. Maar mitigeren van het hitte-eiland-effect moet toch echt in de stad zelf gebeuren. Kim Whiteoak (Trinomic) maakte zichtbaar wat de kosten en baten zijn van vergroening van een buitenwijk van Melbourne om het hitte-eiland-effect te bestrijden. Vergroening betekent in aride gebieden natuurlijk ook dat irrigatie nodig is.
De oplossing van een klimaatvraagstuk creëert zo ook weer een watervraagstuk. Oscar Alvaro (Bactec) illustreerde met een casestudie in Amsterdam hoe ook daar de waarde van vergroening gemonetariseerd kan worden. Het risico van dit soort exercities is echter dat het een zuivere-geld-afweging wordt waarin markteffecten als hoge huizenprijzen uiteindelijk altijd de doorslag geven.
Bron van conflict
Een in het waterbeheer logisch schaalniveau is dat van het stroomgebied. In Europa kennen we de samenwerking in Riwa-verband voor de Rijn en natuurlijk de Kaderrichtlijn Water, die het stroomgebied als uitgangspunt kiest. Maar bijvoorbeeld ook Senegal en Zambia beheren samen een rivier. Er zijn echter wereldwijd vele rivieren te noemen die juist de bron van een conflict zijn. In Zuid-Afrika zijn 20 miljoen mensen voor water afhankelijk van water dat uit Lesotho komt; soms dwingt de situatie ook gewoon tot samenwerking.
Een kleiner schaalniveau van bijvoorbeeld een dorp of een stadswijk, maakt het complexe watervraagstuk soms veel overzichtelijker. Maar al te vaak staat zo'n kleinschalige aanpak, in ieder gevel in steden, op gespannen voet met de al beschikbaar zijnde grootschalige systemen voor drinkwatervoorziening en afvalwaterzuivering. Toch komen er steeds meer initiatieven voor het op wijkniveau sluiten van kringlopen zoals de nog te bouwen woonwijk Valkenburg bij den Haag of het al gerealiseerde project De Ceuvel in Amsterdam.
In gebieden waar zo'n infrastructuur nog niet is, zoals in rurale gebieden of ongebreideld groeiende steden, zijn aanpakken op wijk- of dorpsniveau best kansrijk. Opvallend is dat dit soort oplossingen vooral naar voren kwamen bij de Wetskills Challenge, waar de jonge generatie waterprofessionals aan het woord is.
WATER EN WELVAART
In zijn openings keynote liet Henk Ovink (ministerie van I&W) het duidelijk zien: water en welvaart zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Of eigenlijk zijn het vooral waterproblemen en armoede die hand in hand gaan. In de snelgroeiende steden in Afrika, Azië en Latijns-Amerika is schoon drinkwater en laat staan goede sanitatie niet aanwezig in de slums waar deze snelle, ongecontroleerde bevolkingsgroei vooral plaatsvindt.
Maar daar komt nog bovenop dat dit ook de gebieden zijn die getroffen worden door de gevolgen van de klimaatverandering omdat ze laaggelegen zijn en het eerst getroffen zullen worden door rivieren die buiten hun oevers treden of door de zeespiegelstijging.
Er is gelukkig wel al veel samenwerking tussen Nederlandse en andere EU-waterorganisaties en -bedrijven met gebieden waar nog veel gedaan moet worden. Er wordt bijvoorbeeld in samenwerking met het Netherlands Water Partnership (NWP) gewerkt aan verbetering van de watervoorziening in een aantal Latijns-Amerikaanse landen.
Bottleneck
Veel Nederlandse waterbedrijven en waterschappen hebben projecten in Afrika waarin ze met lokale waterorganisaties samenwerken. In die werelddelen is financiering van waterprogramma's vaak de bottleneck (de samenhang met weinig welvaart alweer). In Azië gaat het meer om de enorme omvang van de bevolking en de groei daarvan. De kennis en technologie zijn doorgaans wel aanwezig. Uiteraard is hier in de armste gebieden financiering ook een bottleneck.
Toch is er voor iedereen, ook bij gebrek aan welvaart, een rol weggelegd als het gaat om het oplossen van het watervraagstuk. Met het swingende toneelstukje “Water 4 life” liet een lokale theatergroep zien hoe ook in de townships van Zuid-Afrika de bewoners door bewuster watergebruik bij kunnen dragen aan ‘goed water voor iedereen’.
VOORUITGANG?
Dat er veel werk is verzet om de SDG's en in het bijzonder SDG 6 te bereiken is wel duidelijk. Dat de achterliggende problemen, met name klimaatverandering en armoede, groter zijn geworden ook.
Harde cijfers maar ook persoonlijke verhalen laten zien dat er op watergebied in de wereld nog bergen verzet moeten worden voordat schoon drinkwater en sanitatie voor iedereen bereikt zijn. Tegelijkertijd vormt de veiligheid tegen overstromingen een steeds grotere uitdaging. De AIWW laat twee gezichten zien: er ligt nog een enorme uitdaging én er zijn hoopvolle ontwikkelingen.
Eilard Jacobs blogt op H2O