WATERBLOG - “Overheid, bedrijfsleven, de kennissector en andere maatschappelijke actoren van over de wereld bij elkaar brengen om samen te werken aan het bereiken van de millennium doelen door efficiënter om te gaan met bronnen, veerkracht te ontwikkelen voor klimaatverandering en sluiten van kringlopen”. Het is een hoog gegrepen opgave die de Amsterdam International Water Week (AIWW) zich stelt.
door Eilard Jacobs
Eilard Jacobs Dat lukt natuurlijk nooit allemaal in een paar congresdagen en wat evenementen daaromheen. Maar er lukt ook best veel wel. De opzet van de organisatoren om aan de hand van praktijkverhalen van gedachten te wisselen is geslaagd. Ook de kenniscentra hebben daar genoeg aan bij kunnen dragen en we blijven verschoond van theoretisch prachtige oplossingen die na het afstuderen van betreffende student doorgaans in de la verdwijnen.
Wat blijft is dat iedereen toch vooral zijn succesverhalen komt vertellen, terwijl de doorgaans veel leerzamere mislukkingen buiten beeld worden gehouden. Als je echter weet dat dit zo gaat is het ook weer niet zo erg. De wandelgangen lenen zich toch wel voor doorvragen en succesverhalen werken nu eenmaal inspirerend op anderen om met nieuw elan de problematiek van de eigen regio op te pakken.
Veerkrachtig klimaatverandering tegemoet
Klimaatverandering is op ieders lippen op de AIWW. De verstedelijkte delta’s op de wereld zijn de eersten die de klappen moeten opvangen, maar het speelt overal. Het is goed om dan zo maar 22 cases voorgeschoteld te krijgen van Amsterdam tot Yangon (Myanmar), uit alle werelddelen, met alle mogelijke oplossingen om de steden veerkrachtiger te maken. Sponge City Wuhan, New York na Sandy, Tepi river in India. De gevolgen van klimaatverandering zijn ook heel verschillend. Delta steden krijgen te maken met zeespiegelrijzing (soms in combinatie met het steeds verder wegzakken in de bodem zoals in Djakarta). Maar toename van neerslag kan tegelijkertijd leiden tot hogere rivierstanden. De “ruimte voor de rivier” oplossing is lang niet altijd mogelijk in het dichtbebouwde gebied. Het inrichten van kleineren waterlopen met meer berging en natuur kan vaak wel, zoals genoemd voor Panama City.
De watervoorziening van de snelgroeiende stedelijke agglomeraties in combinatie met toenemende droogte vormt een andere uitdaging. Water efficiëntie is in ieder geval een van de antwoorden. Bestaande distributienetten hebben doorgaans dramatische verliezen en met goed beheer en onderhoud is daar wat aan te doen. Maar zeker in booming cities krijgt lang niet de hele bevolking water via een leidingnet. Deze overal alsnog aanleggen is een geweldige opgave. In Buenos Aires zijn hiervoor in totaal 168 coöperaties opgericht om in de wijken aan de buitenrand van de stad, waar nog geen leidingnetwerk ligt, de best passende watervoorziening te realiseren.
De bronnen koesteren
Water van goede kwaliteit is een schaars goed, zelfs in Nederland. Niet voor niets staan naast de congresruimte in de RAI op de Aquatech vier hallen vol met apparaten die van verontreinigd water, schoon water kunnen maken. Blinkend gepoetst en tot de meest fantastische prestaties in staat. Op het gebied van afvalwaterbehandeling en drinkwaterzuivering is alles mogelijk: als je maar betaalt.
En daar begint het probleem. De westerse wereld richt zich vooral op het voorkomen van verontreinigingen en als dat niet lukt zijn er voldoende middelen beschikbaar om de juiste technologie in te zetten. In veel andere gebieden is bescherming van de bronnen nauwelijks uitvoerbaar.
Maar hoogwaardig technologische oplossingen om de verontreinigingen dan maar uit het bronwater te verwijderen zijn ook buiten bereik. Enerzijds omdat de financiële middelen ontbreken en anderzijds omdat niet aan de hoge kwalificaties van personeel voor de bedrijfsvoering kan worden voldaan. Echt schoon, drinkbaar water uit de kraan is dan ook in het grootste deel van de wereld niet aan de orde. Wel een beetje schoon water uit de kraan dat nabehandeling vereist, bijvoorbeeld koken, waarvoor dan weer schaarse energiebronnen gebruikt moeten worden.
Dat er nog een lange weg te gaan is zie je bijvoorbeeld in Accra. Daar moet je eerst beginnen de vaste afvalstroom te beheersen. Nu wordt dagelijks alle afval, 3.000 ton, gedumpt en wordt ingezameld water van septic tanks onbehandeld geloosd in de oceaan. Maar onder auspiciën van het zogeheten WASH-programma wordt ook daar met Nederlandse hulp een begin gemaakt met de aanpak.
De Kringloop sluiten
De waterkringloop sluiten is technisch mogelijk. Het Newater project in Singapore is daar een voorbeeld van. Maar de waterkringloop zo letterlijk sluiten dat van afvalwater drinkwater wordt gemaakt is normaal gesproken niet efficiënt. Bovendien wordt afvalwater als bron eigenlijk nergens maatschappelijk geaccepteerd. Afvalwater inzamelen, zuiveren en weer terugbrengen in het oppervlaktewater is in de westerse wereld de praktijk (al zijn er nog heel wat steden aan te wijzen waar dat sterk voor verbetering vatbaar is). Afvalwater is ook dikwijls bruikbaar voor irrigatie wat in veel gebieden in de wereld wordt gedaan. Een hygiënischer manier om afvalwater als meststof te gebruiken is de winning van struviet op de afvalwaterzuivering, zoals onder andere in Amsterdam wordt toegepast.
De waterketen bevat energie en winbare grondstoffen. Veel bedrijven benutten deze bronnen om hun klimaatvoetafdruk te verminderen, zoals bijvoorbeeld in Berlijn. Biogas dat vrijkomt bij de slibvergisting is natuurlijk een prima bron van ‘groen gas’. Het rioleringsdeel van de waterketen bevat ook veel warmte die benut kan worden. Vooral persleidingen kunnen uitstekend van een warmtewisselaar worden voorzien, waardoor lokaal groene energie beschikbaar komt. Maar ook de watertransportleidingen van drinkwater zijn een mogelijke bron. In Amsterdam West levert Waternet koude uit een drinkwatertransportleiding voor koeling van bloedplasma bij Sanguin.
Toch zie je dat benutting van de waterketen voor energie en grondstoffen nog slechts op enkele plaatsen al echt wordt toegepast en dan vooral in West-Europa. Maar China komt eraan.
Wie zal dat betalen?
In de westerse wereld is het verkrijgen van voldoende middelen voor een goede drink- en afvalwatervoorziening en zelfs voor verdere uitbouw naar energieproductie niet echt een probleem. Daar waar zelfs de basis van een goede drinkwatervoorziening (laat staan afvalwatersysteem) ontbreekt - een groot deel van de wereld dus - is financiering echt wel een issue. Om klanten te laten betalen voor waterdiensten is vaak nog een lange weg en soms om culturele redenen ook niet haalbaar. Donaties van rijke landen hebben dikwijls het effect dat de investeringen wel plaatsvinden maar dat het gerealiseerde systeem niet wordt onderhouden en al gauw niet meer functioneert. Via de lokale overheid gemeenschapsgeld inzetten voor een goede watervoorziening is een lange en moeilijke weg, als die middelen er al zijn.
Toch is er nog wel perspectief. Het echte rendement van een goede watervoorziening zit vooral in de outcome. Een gebied wordt door een goede watervoorziening en sanitatie naar een hoger welvaartsniveau getild. De economie krijgt een stimulans. Soms eenvoudig omdat de bevolking minder tijd kwijt is met de drinkwatervoorziening en meer tijd beschikbaar heeft voor productieve arbeid. Behalve om een goed rendement op je geld te krijgen is de watersector eigenlijk de beste om in te investeren. De voorzieningen blijven tot in lengte van jaren bestaan per slot. In Engeland heten aandelen in waterbedrijven niet voor niets ‘Granny Bonds’ een safe manier om je geld op te bergen.
De uitdaging is de investeerders te vinden die willen meebetalen in ruil voor dat maatschappelijk rendement. Overheden liggen voor de hand, maar zijn niet altijd bereid. Een lokale industrie die arbeidskrachten nodig heeft kan belang hebben. Veel hangt af van het monitoren van de resultaten. Maatschappelijk rendement is nu eenmaal niet makkelijk te meten. Juist hier kunnen donaties een maximaal effect hebben als ze zichtbaar maken dat andere belangen er wat aan hebben om ook te investeren.
Helpt technologie?
Veel nieuw beschikbare technologie is kostbaar en hoogwaardig en draagt daardoor nauwelijks bij aan de problemen in een groot deel van de wereld. De uitzondering is de sensortechnologie en het verwerken van big data. De mogelijkheden om met behulp van veel minder middelen veel meer data in te zamelen groeien voortdurend. Een radar chip van 9 x 9 mm maakt bijvoorbeeld de weg vrij om betrouwbaar waterpeilen te meten. Satellietgegevens maken het mogelijk tot nu toe nauwelijks in kaart gebrachte stroomgebieden te analyseren.
Ook het zuiveringsproces is beter te besturen doordat steeds betere sensoren beschikbaar komen. Door de combinatie van vele gegevens over proces en gebied met computermodellen kan de bedrijfsvoering geoptimaliseerd worden. Zelfs kan daardoor een overbelaste afvalwaterzuivering in West-Jeruzalem nog aardig blijven functioneren.
De kiem geplant
Een paar dagen congres leidt niet gelijk tot allerlei concrete nadere samenwerking. De Amsterdam Agreements die tijdens de AIWW zijn gesloten vinden allemaal hun kiem in de AIWW van twee jaar geleden of nog eerder. Door workshops te houden over de meest in het oog springende vraagstukken met aan tafel kenniscentra, overheidsvertegenwoordigers en bedrijfsleven uit heel verschillende gebieden over de wereld is echter de kiem geplant voor nieuwe contacten en nieuwe samenwerking. Over twee jaar zal de spin-off daarvan blijken.
Eilard Jacobs blogt voor H2O