Op Urk staat een gemaal, gevestigd in een Rijksmonument: gemaal Vissering. En omdat de motoren van dit gemaal aan vervanging toe waren, greep Waterschap Zuiderzeeland de gelegenheid aan om – naast de vervanging van de motoren - een renovatie uit te voeren en een visspassage aan te leggen.
De motoren van het gemaal waren aan het einde van hun levensduur gekomen. “Die moesten vervangen worden”, zegt Gerjan Spijkerboer, projectmanager bij Waterschap Zuiderzeeland. “Het monumentale gebouw zelf was bouwkundig in goede staat, maar het is natuurlijk van belang om het pand in goede staat te houden. Door het toevoegen van een dubbelzijdige vispassage wilden we een landelijk knelpunt op het gebied van vismigratie oplossen.”
Gerjan Spijkerboer“De Noordoostpolder is als een lekke badkuip”, zegt Spijkerboer bondig. Dat betekent dat de gemalen constant moeten blijven malen om de polder droog te houden. De werkzaamheden moesten daarom gefaseerd worden uitgevoerd. “Het gemaal moest immers operationeel blijven. Dat is gelukt door de motoren een voor een te vervangen, de motor waar de minste reserveonderdelen van voorradig waren als eerste.”
Het feit dat het gemaal een beschermd Rijksmonument is, betekent dat de buitenkant van het gebouw niet mocht worden veranderd. “Alle werkzaamheden moesten inpandig worden verricht om het Rijksmonument energiezuinig en gasloos te kunnen verwarmen, koelen en verlichten. Dat was best een uitdaging, maar is gelukt en inmiddels heeft het gemaal een capaciteit van 2,4 miljoen liter water per minuut. Dat is best fors, dat staat gelijk aan de inhoud van een olympisch zwembad per minuut.”
Geen bestek
Waterschap Zuiderzeeland koos een volgens Spijkerboer andere manier van aanbesteden dan bij waterschappen gebruikelijk. “We hebben niet gekozen voor een bestek in de klassieke zin. We hebben een duidelijk eisenpakket neergelegd en vervolgens gekozen voor de bouwers die op de innovatiefste wijze aan onze wensen konden voldoen. Zo konden we meer vrijheid laten aan de marktpartijen om met technisch moderne voorstellen te komen.”
Dat was volgens Spijkerboer nodig om de benodigde renovatie te koppelen aan de duurzaamheidsopgave van het waterschap. “De nieuwe, elektrische motoren zijn heel energie-efficiënt. Leuk om te vertellen is ook dat de pompinstallatie watergesmeerd zijn. Dus waar normaal smeerolie voor nodig is, gebruiken wij oppervlaktewater. Een techniek die zijn waarde al heeft bewezen in de baggerindustrie.”
De bouwfase, die in totaal anderhalf jaar duurde en volgens Spijkerboer binnen de vooraf geraamde budgetten bleef, werd vervolgd met de aanleg van een vispassage. “De dubbelzijdige passage leidt vissen via een leidingsysteem van de polder naar het IJsselmeer en omgekeerd. Gekoppeld aan de passage is ook een camerasysteem dat vissen kan tellen. Dit gaat ons in de toekomst hele interessante informatie opleveren over het gedrag van de vissen, bijvoorbeeld het moment van migratie.”
Monument
Veel gemalen in Nederland zijn gevestigd in een monument. “De renovatie van het Visseringgemaal bewijst dat het mogelijk is om ook gemalen met een monumentale status klaar te maken voor duurzaam gebruik. Ik proef bij waterschappen nog wel eens wat angst voor de renovatie van monumenten. Maar een monumentale status hoeft dus geen hindernis te zijn om innovatief te werken en te zorgen voor een energiezuinig en toekomstbestendig waterwerk.”