Met technologie alleen is het droogteprobleem niet meer op te lossen, denken ze bij waterinstituut Wetsus. Een holistische blik is nodig, en dan kan zelfs de woestijn weer gaan bloeien. De nieuwe onderzoeksrichting Natural Water Production zoekt uit hoe.
door Pauline van Kempen
Ties van der HoevenDe ogen van Ties van der Hoeven werden geopend door de documentaire ‘Groen Goud’. Daarin wordt de Chinees-Amerikaanse filmmaker en ecoloog John D. Liu gevolgd bij zijn missie om dorre woestijnen wereldwijd te veranderen in bloeiende oasen. Dat is mogelijk, aldus Liu, door het oorspronkelijke ecosysteem te herstellen.
“Tienduizend jaar geleden was heel Noord-Afrika nog groen”, zegt Van der Hoeven. “Maar als het systeem eenmaal kapot is, komt het niet vanzelf weer goed.”
Kustmorfoloog Van der Hoeven is voorzitter van het nieuwe onderzoeksthema Natural Water Production bij waterinstituut Wetsus in Leeuwarden. Daarbij gaat het, kortgezegd, om het stimuleren van regen. Daarvoor is verdamping nodig, en die is door een verminderde vegetatie op veel plaatsen afgenomen.
Promovenda Jolanda Theeuwen onderzoekt sinds afgelopen najaar of vegetatieherstel in vijf mediterrane regio’s (Middellandse Zeegebied, deel van Noord-Amerika, Chili, deel van Zuid-Afrika en Zuidwest-Australië) bijdraagt aan verdamping en of dat uiteindelijk tot meer neerslag leidt.
Jolanda TheeuwenVeel gegevens zijn al verzameld, het gaat er nu om verbanden te leggen en de ‘vochtconnecties’ te begrijpen, aldus de meteoroloog. “Waar is het mogelijk om de verdamping te laten toenemen, zodat er meer regen valt? Wat is het effect van vegetatieherstel in een gebied? En wat betekent dat voor de regen verderop?”
Verwoestijning
Droogte is geen noodlot waarmee wij moeten leren leven, het is een situatie die we deels over onszelf hebben afgeroepen, menen ze bij Wetsus. Door het land uit te putten, bijvoorbeeld door begrazing, en het water dat er valt zo snel mogelijk af te voeren. Met als gevolg dat er steeds minder water verdampt, waardoor er steeds langere periodes van droogte voorkomen.
'Het systeem is compleet doorgeoptimaliseerd, op een veel te kleine schaal'
Bert HamelersDat geldt niet alleen voor Afrika of het Middellandse Zeegebied, waar de verwoestijning al eeuwen aan de gang is. Het geldt ook voor ons eigen land, stelt programmadirecteur Bert Hamelers van Wetsus.
“Het systeem is compleet doorgeoptimaliseerd, op een veel te kleine schaal. In Friesland zijn de weilanden steeds groter gemaakt. Maar als je de slootjes weghaalt, dan komt de regen niet meer terug de bodem in. En als er minder verdampt, dan is er minder regen. Lokaal lijkt dat misschien geen probleem, maar wanneer dit op grote schaal gebeurt in een stroomgebied, dan is er straks ook geen Rijn meer die in de zomer water aanvoert.”
Het goede nieuws is, aldus Van der Hoeven, dat we invloed op het weer hebben. “We kunnen het weer veranderen. En dat is niet zo ver weg als we zelf denken. In feite heeft de mensheid dat altijd al gedaan.”
Daartoe moeten we de waterkringloop herstellen, verklaart Hamelers. “Dat is de enige oplossing. We hebben er iets uitgehaald, namelijk het bodemvocht, en dat komt niet meer terug. Er zit wel water in de lucht, maar er valt geen regen. Dus hoe kunnen we water toevoegen, zodat er regen ontstaat?”
Lössplateau
Het antwoord is vergroening. John D. Liu bewijst dat door in bijvoorbeeld Jordanië, Ethiopië en Rwanda inheemse soorten aan te planten en bosjes stro of ander organisch materiaal in de grond te stoppen, zodat compost wordt gevormd. Binnen een paar weken ontstaat er leven, binnen een paar jaar stromen er beekjes en kunnen mensen weer leven van hun land.
Zelf raakte Liu geïnspireerd toen hij als filmmaker het Lössplateau in China bezocht, een compleet uitgedroogd en verlaten landbouwgebied dat op gezag van de overheid werd vergroend en veranderde in een vruchtbaar paradijs. Het project leverde ook nog eens massale werkgelegenheid op.
“Wij staan hier nu op een kantelpunt”, meent Van der Hoeven. “De overheid loopt systematisch achter op het bedrijfsleven. Ik hoop dat ze inziet dat een ecologisch-holistische benadering niet alleen heel veel problemen tegelijk kan oplossen, maar ook verreweg het goedkoopst is.”
'De waterveiligheid staat onder druk, er zijn problemen met stikstof en PFAS. Het is veel efficiënter om dat allemaal tegelijk aan te pakken en de ecologie als uitgangspunt te nemen'
Voor Nederland betekent dit volgens de Brabander dat veel meer moet worden samengewerkt met de boeren. “Zij moeten weer de hoeders van het land worden. Nu staan de waterschappen en de boeren vaak tegenover elkaar. De waterveiligheid staat onder druk, er zijn problemen met stikstof en PFAS. Het is veel efficiënter om dat allemaal tegelijk aan te pakken en de ecologie als uitgangspunt te nemen. Daarmee wordt het ook veel makkelijker om de klimaatdoelen te halen.”
Waterkringloop
Dat doen we niet door weilanden vol te plempen met zonnepanelen, waarschuwen beide mannen. Wel door ervoor te zorgen dat de waterkringloop kan functioneren.
In een goed werkend systeem zorgt groen ervoor dat bodemvocht verdampt, waardoor regen ontstaat, en dat organische stof wordt geproduceerd, verklaart Hamelers. Die zorgt op zijn beurt weer voor infiltratie van de regen, en dus bodemvocht. Beide processen zijn nodig om de waterkringloop in stand te houden.
'Wij zien een rol voor de technologie om initieel water beschikbaar te maken, bijvoorbeeld door slimme ontzouting of het oogsten van waterdamp'
Hamelers: “Wat doe je nu als deze kringloop doorbroken is? Er is geen ‘silver bullet’, bijvoorbeeld bomen planten. Elke situatie is anders, dus je moet steeds bekijken hoe je de kringloop weer op gang kunt brengen. Wij zien een rol voor de technologie om initieel water beschikbaar te maken, bijvoorbeeld door slimme ontzouting of het oogsten van waterdamp. Maar dat kan alleen als je die ontwikkelt in een holistisch kader, samen met andere disciplines zoals de meteorology, de hydrologie en de bosbouw. Anders weet je niet of zo’n oplossing lokaal misschien juist ongewenste gevolgen heeft.”
Zo werkt Van der Hoeven met zijn bedrijf The Weather Makers, samen met een Belgische baggeraar, aan een plan om de Sinaï-woestijn te vergroenen. Het idee is om smeltwater uit Groenland aan te voeren en zo het systeem een ‘kickstart’ te geven. “Het hoeft niet moeilijk te zijn”, meent hij. “Als we maar begrijpen dat wij onderdeel zijn van de ecologie.”
MEER INFORMATIE
Website Wetsus: Natural Water Production
VPRO-documentaire ‘Groen Goud’
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.