Overstromingen, droogte, hitte: ze zijn talrijk en ze worden almaar extremer. Alle zeilen moeten daarom worden bijgezet om de gevolgen van de klimaatverandering het hoofd te bieden. Op overheidsniveau moet er dringend een serieus tandje bij, maar op projectniveau gebeurt er al veel. Onder de vlag van 'Waterwerk Wereldwijd' zoomt H2O deze zomer in op de Nederlandse bijdragen aan waterprojecten over de hele wereld. Maar de aftrap is een blik op de huidige stand van zaken.
door Bert Westenbrink
We beleven ‘de zomer van de extremen’ schrijft de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) op 16 juli. Met name op het noordelijk halfrond is het mis. Zware aanhoudende regenval heeft verwoestende overstromingen veroorzaakt in West-Europa. Zuid-Europa kampt met extreme hitte, droogte en bosbranden. Delen van Scandinavië hebben te maken met een aanhoudende hittegolf (Finland beleefde de heetste junimaand ooit), warmte in Siberië gaat gepaard met enorme bosbranden, waarvan de rook de luchtkwaliteit in Alaska aantast. In het westen van Amerika en Canada is het (opnieuw) extreem droog en heet.
Wat opvalt: de extremen worden steeds extremer. Neerslag, hitte, droogte - het regent records. Die conclusie trekken ook bijna 14.000 wetenschappers uit 150 landen in een bijdrage die vorige maand in het wetenschappelijke tijdschrift BioScience werd gepubliceerd. Het snelgroeiende collectief van wetenschappers dat twee jaar geleden voor het eerst de noodklok luidde over het klimaat, registreert in de update ‘een ongekende toename van klimaatgerelateerde rampen’, zoals hittegolven, bosbranden, overstromingen, orkanen en cyclonen.
Van de 31 ‘vitale indicatoren’ die ze volgen, bevinden 18 zich op een nieuw diepte of -hoogtepunt, schrijven de wetenschappers. De variabelen betreffen onder meer ontbossing, de uitstoot van broeikasgassen, energieverbruik, de dikte van het poolijs en de status van de oceanen. Zo waren de atmosferische concentraties van drie belangrijke broeikasgassen, kooldioxide, methaan en lachgas, zowel in 2020 als in 2021 hoger dan ooit, ondanks de coronapandemie die een rem zette op de economie en vervuilende activiteiten.
Omslagpunt
De wetenschappers zien in de update het bewijs dat verschillende 'kritische klimaatgrenzen bijna overschreden zijn of dicht bij een omslagpunt zitten' en roepen - opnieuw - op tot grootschalige klimaatactie en aanpak van ‘de overexploitatie van de aarde’, de onderliggende oorzaak van alle klimaat- en milieuproblemen, aldus de wetenschappers.
Vaak zijn rampen een samenloop van omstandigheden, maar nu is het toch ontegenzeggelijk zo dat veel extreme weersituaties ‘een signatuur in zich hebben van het veranderende klimaat’, zegt Bart Verheggen, klimaatwetenschapper en docent aan Amsterdam University College in de dagbladen van DPG Media als reactie op de studie.
Slachtoffers
En die almaar intensere weersextremen eisen veel slachtoffers, zoals vorige maand toen aanhoudende regenval in de stroomgebieden van Maas en Rijn tot overstromingen leidden in Limburg, Wallonië en Duitsland. In Duitsland kwamen 177 mensen om, in België lieten 41 mensen het leven. In Limburg vielen geen dodelijke slachtoffers, maar was de schade (ook) enorm.
Deze recente cijfers passen in het beeld van het vorige maand gepubliceerde overzicht 'The Atlas of Mortality and Economic Losses from Weather, Climate and Water Extremes (1970-2019)' van de WMO: in de afgelopen halve eeuw verloren honderdduizenden het leven door droogte, overstromingen en hitte en werd het leven van talloos veel meer mensen ontwricht. De economische schades liepen elk keer weer in de miljarden.
Maar het kan nog erger, want de grootste waterramp is nog altijd gebrek aan sanitatie en onveilig drinkwater waardoor jaarlijks ruim 800.000 mensen overlijden waaronder 300.000 kinderen, reageerde bijzonder hoogleraar waterkwaliteitsbeheer Jasper Griffioen op de site van H2O, verwijzend naar een document van de World Health Organization uit 2019.
Sustainable Development Goals
Al deze ontwikkelingen staan haaks op de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties. In 2015 spraken de bij de VN aangesloten landen 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) af om van de wereld een betere plek te maken in 2030. Met de zesde van de ontwikkelingsdoelen, SDG6, is vastgesteld dat in 2030 iedereen op de wereld toegang moet hebben tot schoon drinkwater en gebruik moet kunnen maken van schoon en goede sanitatie.
We zijn 6 jaar onderweg en er is nauwelijks vooruitgang geboekt voor wat betreft SDG6, zo blijkt uit de in juni gepubliceerde SDG Index van het onafhankelijke Sustainable Development Solutions Network (SDSN) dat jaarlijks alle VN-lidstaten rangschikt op basis van hun prestaties ten aanzien van de 17 SDG's. In het algemene progress-overzicht scoort SDG6 een vooruitgang van 0,4 procentpunt. Net iets meer dan nul.
Bron: SDG Index 2021
De SDG-doelen zijn nog ver weg en dan worden de opgaves door de weersextremen ook nog eens moeilijker om te realiseren. Dat geldt zeker ook voor de aanpak van de overstromings- en droogterisico’s, blijkt uit het rapport ‘An EPIC Response, Innovative Governance for Flood and Drought Risk Management’ dat op World Desertification and Drought Day (17 juni) door de Wereldbank en onderzoeksinstituut Deltares is gepubliceerd.
Duizelingwekkend
De auteurs van dit onderzoek stellen dat het beheer van overstromingen en droogte beter moet, want, zo schrijven ze: overstromingen en droogtes zijn enkele van de meest tastbare en verwoestende gevolgen van de klimaatcrisis. “Zij treffen steeds meer gemeenschappen over de hele planeet. De tol in de vorm van menselijk lijden en in economische kosten is duizelingwekkend.”
Klimaatverandering maakt de aanpak alleen nog maar urgenter, aldus de auteurs. Maar vooralsnog zien ze geen verbeteringen. “De ontnuchterende waarheid is dat de overheden in de wereld er niet in slagen het hoofd te bieden aan de toenemende risico's van extreme gebeurtenissen die te maken hebben met te veel of te weinig water op een opwarmende planeet.”
De auteurs bieden drie essentiële voorwaarden om overstromingen en droogte beter en op een innovatieve manier te managen, gebundeld in het EPIC Response Framework: betrek de hele maatschappij bij de aanpak, werk beter samen en vul het beheer in als hydro-klimatologisch risicomanagement, vanwege de complexe interacties tussen het weer, waterscheidingen en water.
Waterwerk Wereldwijd
Wat uit alle studies en actuele ontwikkelingen blijkt: alle zeilen moeten worden bijgezet om de gevolgen van de klimaatverandering te beheersen en duurzaamdheidsdoelen te halen. Nederlandse partijen dragen daar wereldwijd volop aan bij in vele projecten. In een reeks artikelen zoomt H2O in deze rubriek ‘Waterwerk Wereldwijd’ de komende weken in op een aantal van deze projecten met aandacht voor visie, ambities en aanpak.
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.