Het is alweer een tijdje droog in Nederland en dat begint merkbaar te worden. Het neerslagtekort is behoorlijk aan het oplopen, terwijl de waterstanden van de Rijn en Maas onder het langjarig gemiddelde zijn beland en verder dalen. Volgens de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) is de situatie momenteel nog normaal. Zo zijn de grondwaterstanden gemiddeld tot vrij hoog voor de tijd van het jaar. Voor het merendeel van de natuurgebieden geldt fase 2 (extra alert) vanwege een verhoogd risico op natuurbranden.
Het droogteseizoen ging van start met een natte aprilmaand, maar in mei is het weerbeeld omgeslagen. Door een hardnekkig hogedrukgebied boven het noordwesten van Europa viel er amper regen in de voorbije weken en dat blijft de komende tijd nog zo.
Het is te zien aan het landelijk gemiddelde neerslagtekort. Dit ligt nu met 61 millimeter rond de mediaan, maar het KNMI houdt rekening met een stijging naar 106 millimeter half juni (zie infographic onderaan). Daarmee komt het neerslagtekort al een beetje in de buurt van het gemiddelde van de 5 procent droogste jaren.
Aanslag op watervoorraden
Volgens Alphons van Winden van de website www.waterpeilen.nl is de grote vraag of het hogedrukgebied opnieuw een aanhoudende droge periode inluidt, zoals de afgelopen jaren vaker gebeurde in de zomer. “Daarover is nu echter nog weinig te zeggen: het weer kan in de loop van juni zomaar weer overschakelen op een veel natter scenario. We zullen moeten afwachten.”
De temperaturen zijn nog niet zo erg hoog omdat de wind vaak uit het noorden waait, aldus Van Winden. “Daarom valt het met de verdamping nog enigszins mee, maar al met al zal er een flinke aanslag worden gedaan op de watervoorraden. Gelukkig waren die de afgelopen twee maanden flink aangevuld.”
Voldoende water beschikbaar
De LCW meldt over de huidige situatie in de droogtemonitor dat er voldoende water beschikbaar is om aan de watervraag te voldoen. Voor onder andere drinkwater, landbouw, natuur en scheepvaart zijn er geen bijzonderheden. Ook zijn de grondwaterstanden landelijk gezien gemiddeld tot verhoogd voor de tijd van het jaar.
Waterbeheerders hebben nog geen droogtemaatregelen genomen, behalve wat ze jaarlijks standaard doen. Wel heeft Rijkswaterstaat begin april de waterpeilen van het IJsselmeer en Markermeer verhoogd. Dit is bedoeld als preventieve maatregel om beter voorbereid te zijn op een mogelijk watertekort deze zomer.
Afvoer Rijn onder langjarig gemiddelde
Door het droge weer zijn de waterstanden van de Rijn en Maas aan het dalen. De stand van de Rijn gaat van ongeveer 10,7 meter op 15 mei via 9 meter nu naar 8,5 meter rond 6 juni, meldt Van Winden.
De afvoer bij Lobith is over een week 1.600 kubieke meter per seconde (m3/s). “Dat is ruim 25 procent onder het langjarig gemiddelde, maar niet uitzonderlijk laag voor de tijd van het jaar.” Ook schrijft hij: “In het stroomgebied van de Rijn is nog wel aardig wat water aanwezig in de grote meren en het sneeuwdek in de Alpen om het een tijdje uit te zingen.”
Maas snel aan wegzakken
Bij de Maas is volgens Van Winden de in de bodem opgespaarde voorraad al grotendeels weggestroomd. Twee weken zonder neerslag hebben de Maas snel laten dalen, waardoor de afvoer bij Maastricht nu minder dan 100 m3/s is. Ter vergelijking: het langjarig gemiddelde bedraagt circa 170 m3/s. “De komende twee weken zal de Maas alleen maar verder dalen, al zal de snelheid wel sterk afnemen.”
Van Winden verwacht een afvoer tussen de 50 en 60 m3/s rond 10 juni. “Dat is erg laag voor de tijd van het jaar, maar de Maas is nu eenmaal een rivier die altijd snel wegzakt als het een week of vier niet regent.”
Extra waakzaamheid in natuurgebieden
De natuur wordt momenteel droger en hierdoor neemt het risico op natuurbranden toe. Daarom geldt nu in een groot deel van Nederland fase 2. Dit betekent dat natuurbeheerders en brandweer extra alert zijn. De veiligheidsregio Utrecht was vandaag de meest recente regio die naar fase 2 opschaalde. Fase 1 (regulier risico) is op dit moment nog van toepassing voor de regio’s Groningen, Friesland, Drenthe, Zeeland, Flevoland en Limburg.
In Vlaanderen gaat men al een stapje verder. Hier geldt vanaf morgenochtend (1 juni) de vergelijkbare code geel in de natuurgebieden van alle Vlaamse provincies. De waarschuwingscode was eerder alleen van kracht voor de provincies Antwerpen en Limburg, maar het Agentschap voor Natuur en Bos heeft dit nu uitgebreid naar heel Vlaanderen.
Aan de andere kant van de taalgrens ging het al mis in de Hoge Venen. In dit Waalse natuurgebied brak door de droogte maandagavond een grote brand uit. De brand is intussen onder controle maar nog niet helemaal geblust. Zo’n 155 hectare natuur heeft forse schade opgelopen.
Het neerslagtekort op 31 mei I Bron: KNMI
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.