Zo’n 40 procent van het land op aarde is aanzienlijk erop achteruitgegaan door slecht beheer en misbruik van bodem, water en biodiversiteit. Dit heeft rechtstreekse gevolgen voor de helft van de wereldbevolking. Als er niets verandert, wordt volgens de Verenigde Naties de situatie alleen nog maar erger.
Deze waarschuwing staat in het rapport Global Land Outlook 2 met de ondertitel Land Restoration for Recovery and Resilience, dat vorige week is uitgebracht in het kader van het VN-Verdrag ter Bestrijding van Woestijnvorming (UNCCD). De publicatie waaraan vijf jaar is gewerkt, bevat een uitgebreid overzicht van de huidige landdegradatie en schetst drie scenario’s voor de toekomst (zie kader onderaan).
Het heeft ingrijpende gevolgen als op de huidige voet wordt doorgegaan. Dan is in 2050 nog eens 16 miljoen vierkante kilometer van het land aangetast, wat neerkomt op een gebied dat bijna net zo groot is als Zuid-Amerika.
Extra risico voor kwetsbare groepen
Ruim 70 procent van het landoppervlak bevindt zich door menselijke activiteiten niet meer in de natuurlijke staat. Meer dan de helft hiervan - bijna 40 procent – is er sterk op achteruitgegaan. Dit is onder andere het gevolg van landbouw, mijnbouw, verstedelijking, aanleg van infrastructuur en niet-duurzaam gebruik van land en water.
Deze landdegradatie vormt een bedreiging voor ongeveer de helft van de wereldwijde economie – jaarlijks zo’n 44 biljoen dollar – en treft kwetsbare groepen als kleine boeren, vrouwen, jongeren en inheemse volkeren extra. Zo leven 2,3 miljard mensen in landen waar sprake is van waterstress, terwijl tussen 1998 en 2017 droogte direct invloed had op minstens 1,5 miljard mensen. Zoals het nu gaat, dreigt in 2020 de helft van de wereldbevolking te maken te krijgen met ernstige waterschaarste.
Volgens secretaris Ibrahim Thiaw van de UNCCD heeft vooral de moderne landbouw het aanzien van de planeet veranderd. “Wij moeten dringend nadenken over onze mondiale voedselsystemen. Die zijn verantwoordelijk voor 80 procent van de ontbossing en 70 procent van het zoetwatergebruik en vormen de grootste oorzaak van het verlies aan biodiversiteit op land.”
Aanzienlijk potentieel voor landherstel
Een belangrijk onderdeel van het rapport is een onderzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) waarvan de resultaten in juni 2021 zijn gepubliceerd. Hierin is het potentieel van landherstel in beeld gebracht. Uit de studie van het PBL blijkt dat door maatregelen voor natuurherstel en duurzaam landbeheer wereldwijd 5,2 miljard hectare land (ofwel 52 miljoen vierkante kilometer) zou kunnen worden gerestaureerd. Ook hebben landen al de ambitie uitgesproken om een miljard hectare land tegen 2030 te herstellen, een gebied ter grootte van China of de Verenigde Staten
Daarvoor is in het huidige decennium 1,6 biljoen dollar nodig, aldus de UNCCD-publicatie. Dit wordt een fractie genoemd van de 700 miljard dollar die jaarlijks gaat naar ‘perverse’ subsidies voor fossiele brandstoffen en landbouw. In het rapport zijn honderden praktische manieren vermeld om land en ecosystemen te herstellen. Een kleine greep: terras- en contourlandbouw, behoud en herstel van stroomgebieden en opvangen en opslaan van regenwater.
Investeren in grootschalig landherstel kosteneffectief
Een voorbeeld van een al lopend herstelinitiatief is de Grote Groene Muur die dwars door Afrika wordt aangelegd. Het gaat om een brede strook bomen over een lengte van bijna 8.000 kilometer in de regio van de Sahel en de Sahara. Volgens het rapport levert elke dollar die in de aanpak van aangetast land wordt geïnvesteerd, voordelen ter waarde van 7 tot 30 dollar op.
Thiaw zegt hierover: “Investeren in grootschalig landherstel is een krachtig, kosteneffectief instrument om woestijnvorming, bodemerosie en verlies van landbouwproductie tegen te gaan. Als een eindige hulpbron en ons meest waardevolle natuurlijke bezit, kunnen we het ons niet veroorloven om land als vanzelfsprekend te blijven beschouwen.” Het is de bedoeling om daarover nieuwe afspraken te maken tijdens de wereldtop COP15 van de UNCCD. Die wordt van 9 tot en met 20 mei gehouden in Abidjan, de hoofdstad van Ivoorkust.
DRIE SCENARIO’S TOT 2050
1) Business as usual
Dit is volgens het UNCCD-rapport geen levensvatbare weg. Het zou leiden tot extra landdegradatie (16 miljoen vierkante kilometer erbij), lagere productiviteit van planten op een deel van de grond voor landbouw en veeteelt, verder verlies van natuurgebieden en een forse extra uitstoot van CO2.
2) Herstel
Hierbij wordt uitgegaan van het herstel van ongeveer 5 miljard hectare land (35 procent van het wereldwijde landoppervlak) met behulp van maatregelen als boslandbouw, begrazingsbeheer en ondersteunde natuurlijke regeneratie. Dan stijgen de opbrengsten van gewassen met 5 tot 10 procent in de meeste ontwikkelingslanden. Ook zou het vermogen om water in de bodem vast te houden, toenemen met 4 procent in akkers die door regen worden gevoed. De biodiversiteit blijft afnemen, maar minder snel dan in het eerste scenario.
3) Herstel en bescherming
Maatregelen voor landherstel worden aangevuld met beschermingsmaatregelen van gebieden die belangrijk zijn voor onder meer de biodiversiteit, de waterhuishouding en het behoud van bodem- en koolstofvoorraden. Dit levert 4 miljoen vierkante kilometer extra natuurgebied op. Ook wordt een derde van het biodiversiteitsverlies bij ‘business as usual’ voorkomen.
MEER INFORMATIE
Rapport Global Land Outlook 2
Samenvatting voor beleidsmakers
Toelichting door UNCCD
H2O Actueel: onderzoek PBL
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.