Het Vlaams Parlement wil dat 3M volledig opdraait voor de schade die veroorzaakt is door vervuiling met poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS). Het handelen van het chemiebedrijf wordt door een speciale parlementaire onderzoekscommissie deloyaal en maatschappelijk onverantwoord genoemd. Een steen des aanstoots is dat 3M jarenlang informatie heeft achtergehouden en nog steeds de negatieve effecten van de stoffen ontkent.
Al de nodige tijd is er bij de zuiderburen veel te doen over de uitstoot van PFAS door de fabriek van het Amerikaanse chemieconcern die in Zwijndrecht nabij Antwerpen staat. Bij grondwerken voor de aanleg van de Oosterweelverbinding werd in mei 2021 grote hoeveelheden van het in het verleden geproduceerde perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) in de bodem gevonden. Dat was voor het Vlaams Parlement aanleiding om in juni de eigen onderzoekscommissie PFAS-PFOS in te stellen.
Twee maanden later kwam nog aan het licht dat 3M al jarenlang perfluorobutaansulfonamide (FBSA) loosde in afvalwater dat in de Schelde terechtkomt. Dit was niet bekend bij de overheid en gebeurde dus zonder omgevingsvergunning. Door een veiligheidsmaatregel van de Omgevingsinspectie van het Vlaams Gewest moest het bedrijf er toen meteen mee stoppen.
Handelen 3M ‘onaanvaardbaar’
De onderzoekscommissie heeft tussen juli 2021 en februari 2022 een reeks van hoorzittingen met ongeveer honderd experts en getuigen gehouden. Afgelopen maandag is het eindverslag gepubliceerd. Hierin wordt een snoeihard oordeel geveld over de activiteiten en opstelling van 3M.
Volgens de commissie draagt het chemiebedrijf de verantwoordelijkheid voor de vervuiling van bodem en water, om te beginnen met de PFOS-verontreiniging in de ruime omgeving van de productiesite in Zwijndrecht. Er wordt met scherp geschoten: “De onderzoekscommissie spreekt haar verbolgenheid uit over de deloyale en maatschappelijk onverantwoorde manier waarop 3M gehandeld heeft. De onderzoekscommissie is van oordeel dat voor dat soort gedrag geen plaats is in Vlaanderen.”
Het bedrijf heeft door de jaren heen ‒ tot zelfs tijdens de verklaringen in de commissie ‒ zijn milieuzorgplicht meermaals en gedurende lange tijd geschonden. Dit wordt onaanvaardbaar genoemd. “Zo heeft 3M jarenlang PFAS via de lucht uitgestoten zonder de overheid daarvan op de hoogte te brengen, en heeft het PFAS-stoffen geloosd zonder melding of vergunning, terwijl het in andere landen daarvoor een uitdrukkelijk verbod had gekregen.”
Vergoeding van volledige schade
De parlementaire onderzoekscommissie komt met een aantal aanbevelingen over hoe moet worden opgetreden tegen het chemieconcern. De belangrijkste: “De Vlaamse overheid moet op alle mogelijke manieren 3M verantwoordelijk stellen om zo de volledige factuur van de aangerichte vervuiling, inclusief de sanering en de afgeleide milieu-, economische en gezondheidsschade, door 3M te laten vergoeden.”
Ook moet 3M via gerechtelijke weg worden verplicht om alle relevante gegevens aan te leveren die verband houden met de verspreiding van PFAS in de omgeving sinds 1976. “De vaststelling dat 3M niet gehandeld heeft volgens het voorzorgsprincipe, doordat niet alle informatie transparant beschikbaar is gesteld, alsook dat het bedrijf de negatieve effecten van PFAS blijft ontkennen, wordt door Vlaanderen meegenomen in alle juridische procedures.” De commissie wil verder dat er verscherpt toezicht en handhaving komen op alle aan 3M opgelegde verplichtingen en voorwaarden.
Geen goede bescherming door overheid
Het rapport is goedgekeurd door de drie partijen die de Vlaamse regering vormen (N-VA, CD&V en Open Vld) en de oppositiepartij Vooruit. Alleen Groen en Vlaams Belang onthielden zich. Zij vinden dat ten onrechte niet met naam en toenaam is vermeld welke politici ook verantwoordelijk zijn.
De commissie stelt in het algemeen vast dat de overheid er niet in geslaagd is om de inwoners van Vlaanderen doeltreffend te beschermen tegen de schadelijke gevolgen van persistente chemische stoffen. Dit valt onder de collectieve politieke beleidsverantwoordelijkheid.
Er is echter geen enkele aanwijzing gevonden dat de overheid de graad van vervuiling bewust voor de bevolking verzwegen heeft, wordt opgemerkt in het rapport. De onderzoekscommissie PFAS-PFOS doet diverse aanbevelingen voor onder andere minder verkokering bij de overheid, extra inzet van personeel voor handhaving en meer kennisdeling tussen overheid en wetenschap.
AANVULLING 31 MAART
3M heeft inmiddels aangekondigd 150 miljoen euro te investeren in ‘initiële’ maatregelen om grond te saneren in de omgeving van de fabriek in Zwijndrecht. Daarvoor worden acties versneld onder supervisie van de betrokken autoriteiten. Het chemieconcern heeft het in het eigen persbericht over weer een belangrijke stap voorwaarts bij het aangaan van een constructieve samenwerkingsrelatie met de Vlaamse overheid om de zorgen van alle belanghebbenden weg te nemen. In september 2021 was al 125 miljoen euro toegezegd voor een beperking van PFAS-lozingen, een vergoeding aan boeren en het opstellen van een actieplan voor sanering.
Volgens dagblad De Morgen ziet de Vlaamse minister van Omgeving Zuhal Demir de nieuwe investering als een aanzienlijke vooruitgang. Het bedrag van 150 miljoen euro is voldoende om aan de slag te gaan met de sanering. Demir heeft aan 3M wel laten weten dat later een veelvoud nodig is om alle vervuiling op te ruimen.
AANPAK PFAS IN ZEELAND
Zeeland heeft te maken met de aanzienlijke PFAS-problemen in de Westerschelde en het kanaal van Gent naar Terneuzen. Zo zitten er hoge concentraties van deze stoffen in vissen. Het Rijk en de provincie Zeeland gaan daarom nauwer samenwerken. Dat maakten minister Mark Harbers en gedeputeerde Dick van der Velde gisteren bekend.
Er zijn twee coördinatoren aangesteld die gaan helpen bij de besluitvorming en acties om de uitstoot van PFAS terug te dringen. Liz van Duin (directeur Waterkwaliteit, Ondergrond en Marien bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat) zal ministeries en rijksinstellingen aanspreken en Maarten de Hoog (voormalig directielid bij DCMR Milieudienst Rijnmond) neemt de coördinatie van provinciale taken op zich. Zij onderhouden gezamenlijk de contacten met Vlaanderen. Het tweetal is meteen aan de slag gegaan.
MEER INFORMATIE
Rapport onderzoekscommissie Vlaams Parlement
Bericht ministerie van IenW over aanpak in Zeeland
H2O Actueel: PFAS in Vlaams drinkwater
H2O Actueel: PFAS in vissen in Westerschelde
H2O Actueel: 3M op de vingers getikt