De afgelopen twee jaar is vanuit de landbouw gemiddeld meer nitraat naar grondwater uitgespoeld, als gevolg van de droogte. In de zuidelijke en oostelijke zandgebieden kwamen de derogatiebedrijven zelfs boven de Europese norm uit. Deze ontwikkeling betekent volgens minister Carola Schouten een grote opgave voor het verbeteren van de waterkwaliteit.
Dit blijkt uit het derogatierapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in samenwerking met Wageningen Economic Research. In opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid (LNV) monitoren zij de waterkwaliteit en bedrijfsvoering van de derogatiebedrijven en publiceren daar ieder jaar over. In de deze week verschenen versie staan de resultaten voor 2019 en de voorlopige resultaten voor 2020.
Daling van stikstof per hectare
Derogatiebedrijven zijn agrarische bedrijven die onder bepaalde randvoorwaarden meer dierlijke mest van graasdieren op hun land mogen gebruiken dan de algemene norm die in de Europese Nitraatrichtlijn is opgenomen. Deze verruiming wordt derogatie genoemd. De Europese Unie staat dit sinds 2006 toe voor een aantal landen waaronder Nederland, mits de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater niet verslechtert. In ons land hebben ongeveer 17.000 agrarische bedrijven een vergunning voor derogatie. In het onderzoek worden er 300 gevolgd.
Op basis van de standaardnorm van de Europese Nitraatrichtlijn mogen boeren jaarlijks niet meer dan 170 kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare grond gebruiken. Bij derogatie is het maximum hoger: 230 of 250 kilo, afhankelijk van bodemsoort en regio. Volgens het onderzoek gebruikten de derogatiebedrijven in 2019 gemiddeld 230 kilo. Dat is minder dan in de zes jaar daarvoor. In 2018 bijvoorbeeld ging het om gemiddeld 245 kilo stikstof uit dierlijke mest per hectare.
Nitraatconcentraties in uitspoelingswater gestegen
Door verbeteringen in de bedrijfsvoering wordt dierlijke mest efficiënter gebruikt om gewassen te laten groeien. Het ‘stikstofbodemoverschot’ is hierdoor tussen 2006 en 2017 gedaald. Daardoor was er minder stikstof beschikbaar om als nitraat met regenwater weg te zakken naar diepere lagen in de bodem en uiteindelijk het grondwater. In 2019 was het stikstofbodemoverschot het laagst in alle onderzochte jaren.
Volgens de analyse heeft derogatie geen negatieve effecten gehad op de waterkwaliteit vanaf 2006. De droogte van de voorbije jaren daarentegen wel. De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater (water dat uitspoelt uit de wortelzone) van de derogatiebedrijven is in 2019 en 2020 gestegen. Daarbij speelt de kurkdroge zomer van 2018 ook nog een belangrijke rol. Door droogte groeien gewassen minder goed, omdat zij minder stikstof opnemen. Het gevolg is dat er meer stikstof in de bodem achterblijft en in het grondwater terechtkomt.
In zand- en lössgebieden EU-norm overschreden
Er zijn duidelijke verschillen tussen gebieden. In twee gebieden wordt volgens de meest recente cijfers de EU-norm van 50 milligram per liter voor de nitraatconcentratie overschreden: het zuiden en oosten van de zandregio (63 milligram per liter) en de lössregio (59 milligram per liter). De gemiddelde nitraatconcentratie in het uitspoelingswater in de kleiregio is 44 milligram per liter en in de veenregio 16 milligram per liter.
Er is sprake van een trendbreuk. In de periode van 2006 tot en met 2017 was in alle regio’s een duidelijke afname van de gemiddelde nitraatconcentraties te zien, behalve in de veenregio waar deze concentratie altijd al laag is. Nu zijn ze in het algemeen weer gestegen. Vorig jaar daalden wel de nitraatconcentraties in de klei- en veenregio.
Minister Carola Schouten van LNV schrijft in de begeleidende brief aan de Tweede Kamer dat de stijging van de gemiddelde nitraatconcentraties op derogatiebedrijven in 2018 en 2019 een grote opgave betekent voor het verbeteren van de waterkwaliteit. Het zevende Actieprogramma Nitraatrichtlijn zal volgens haar moeten voorzien in adequate maatregelen waarmee op termijn de waterkwaliteitsdoelen worden gehaald.
MEER INFORMATIE
Bericht van RIVM
Derogatierapport
Kamerbrief minister Schouten
Informatie over derogatie