Het is voor een klimaatbestendige ruimtelijke inrichting belangrijk om verder te kijken dan technische oplossingen en de veerkracht van het gebied te verhogen. Dit is de teneur van het rapport De Blauwe Lens, dat landschapsarchitecten in opdracht van het hoogheemraadschap van Rijnland hebben gemaakt. Rijnland wil de ideeën hieruit samen met andere partijen toepassen.
Hoe kan het gebied van Rijnland dat gaat van Wassenaar tot Amsterdam en van IJmuiden tot Gouda, op een klimaatbestendige manier worden ingericht? En wat houdt dit in voor de visie en taakopvatting van het hoogheemraadschap? De twee bureaus voor landschapsarchitectuur FABRICations. en Buro Sant en Co hebben dat uitgezocht, met als resultaat het rapport De Blauwe Lens.
“De publicatie schetst met een aantal mooie beelden en perspectieven hoe ons werkgebied er in de toekomst uit zou kunnen zien”, vertellen Erwin de Groot en Veronique Loeffen, “Een inzicht is dat water leidend moet worden gemaakt bij ruimtelijke ontwikkelingen.” Beiden werken als beleidsadviseur bij het hoogheemraadschap van Rijnland.
Opgaven vanuit landschapskant bekeken
Het rapport is opgesteld aan de hand van ontwerpend onderzoek. “Voor deze aanpak hebben we bewust gekozen”, zegt Loeffen. “We willen ons blikveld verruimen en ons niet blindstaren op de techniek waarin waterschappen sterk zijn. Door vanuit de landschapskant met een brede blauwe lens naar de opgaven in het gebied te kijken, maken we een ander soort connectie met partners. Dat komt in het rapport goed naar voren.”
Het onderzoek is er gekomen op verzoek van het nieuwe algemeen bestuur dat twee jaar geleden aantrad. De Groot: “Er speelt van alles in ons gebied, denk aan klimaatverandering, bodemdaling, zeespiegelstijging, energietransitie en de bouw van honderdduizenden nieuwe woningen. Het bestuur wilde weten: wat betekenen deze ontwikkelingen voor de toekomstige rol van Rijnland? De twee bureaus hebben al deze opgaven bij de kop gepakt.”
Drie perspectieven geschetst
De landschapsarchitecten schetsen drie perspectieven, die ieder een mogelijke grondhouding van het hoogheemraadschap vertegenwoordigen: ‘vanuit de kerntaken toekomstbestendig’, ‘maatschappelijke meerwaarden leidend’ (kansen voor onder andere aquathermie en recreatie) en ‘watersysteem stuurt’. Vanuit het eerste perspectief bekeken kan Rijnland met techniek en innovaties nog veel bereiken, vindt De Groot. “In het rapport wordt echter ook vastgesteld dat we het in de toekomst niet alleen meer redden met technische oplossingen als nog hogere dijken en grotere gemalen.”
Er moet volgens De Groot veel meer veerkracht in het gebied komen. “Dan heb je het over het perspectief dat het watersysteem meer sturend moet worden. Dit leidt onder andere tot meer mogelijkheden om water op te vangen en bijvoorbeeld de sponswerking in de stad te vergroten. Ook is het nodig nieuwe woningen toekomstbestandig te bouwen, bij voorkeur op het hoger gelegen boezemland. Kan dat niet, dan is het zaak om rekening te houden met mogelijke overstromingen.”
Uit de eerste reacties op het rapport blijkt dat partners het verhaal oppikken, zegt Loeffen. “Het is nu duidelijk dat het waterschap op de langere termijn niet alles technisch kan oplossen en zij zelf ook andere keuzes moeten maken. Dat kan bijvoorbeeld een meer fluctuerend en veerkrachtig waterpeil in nieuwe wijken zijn, in plaats alles tot op de centimeter nauwkeurig te regelen. We gaan deze boodschap ook nadrukkelijk uitdragen.”
Water verbindende factor
De drie perspectieven sluiten elkaar niet uit, stelt De Groot. “Wij hoeven er niet eentje te kiezen. Het is juist goed om met meerdere brillen naar de opgaven te kijken. We willen dat water meer sturend wordt in de ruimtelijke ordening. Dit betekent dat het watersysteem de verbindende factor is tussen alle klimaatmaatregelen. Daarmee moet in de woningbouwopgave nu al rekening worden gehouden.”
Met het principe zijn de meeste partijen het wel eens, merkt Loeffen op. Maar het wordt spannend zodra plannen voor gebieden concreet worden. Loeffen ziet de perspectieven vooral als bron van ideeën voor de gebiedsontwikkeling. “Hieruit kunnen we goede ideeën putten, die we samen met andere partijen kunnen toepassen.”
Overbrengen verbeelding uitdaging
Het rapport wordt volgende week besproken in het algemeen bestuur. De bedoeling is om de visie daarna te gebruiken in de gesprekken met gemeenten en andere partners in de omgeving. De Groot: “Ook is De Blauwe Lens van belang voor ons nieuwe waterbeheerprogramma tot en met 2027,”
De kracht van het rapport is de verbeelding, besluit De Groot. De uitdaging is nu om deze verbeelding over te brengen op de andere partijen. “We streven naar verdieping en willen gebiedsgericht gaan vertalen wat de visie inhoudt.” Loeffen hoopt dat de gepresenteerde beelden de partners van Rijnland op een positieve manier prikkelen. “Het is belangrijk samen naar de mogelijkheden te kijken om die te realiseren. Wij kunnen als waterbeheerder vanuit onze grote kennis en ervaring daarin een goede rol spelen.”
Marco Kastelein, hoogheemraad van Rijnland en portefeuillehouder van ruimtelijke ordening:
Marco Kastelein“We merken dat klimaatverandering van grote invloed is op onze samenleving, en daarmee ook op ons werk. Dit draait in de kern erom dat onze inwoners veilig kunnen leven, werken en genieten van ons waterrijke gebied. Dagelijks werken we aan onze watersystemen, nieuwe gemalen, piekbergingen, noem maar op. Maar er is meer nodig. De wateropgave kunnen we niet alleen aan, dat doen we samen.
Als je kijkt naar onze ruimtelijke ordening, dan heb je te maken met diverse opgaven op het gebied van stedenbouw, landbouw, energie, natuur en biodiversiteit. Die zijn allemaal sterk met elkaar vervlochten en moeten we in samenhang bekijken. Het een kan niet zonder het ander.
Als Rijnland willen we perspectief bieden binnen ons werkgebied. Wij zien de omgeving door een Blauwe Lens, met water als verbindende factor. Het rapport dient als inspiratie voor onszelf, maar ook voor onze partners. Als leidraad hoe we de uitdagingen van deze tijd met elkaar kunnen en wat ons betreft ook moeten aangaan.”
MEER INFORMATIE
Toelichting door Rijnland
Rapport De Blauwe Lens
H2O-artikel (2019): toekomstvisie Dunea en Rijnland
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.