Het projectbureau dat verantwoordelijk is voor de ontwikkeling van het gebied Ooijen-Wanssum langs de Maas in Noord-Limburg, heeft de Gouden Piramide 2020 gewonnen. Volgens de jury van deze rijksprijs gaat het om landschapsbouw in de beste traditie met een ‘ongelooflijk mooi resultaat’. Het herstel van een oude rivierbedding stond centraal.
De Gouden Piramide is de rijksprijs voor inspirerend opdrachtgeverschap in de architectuur en gebiedsontwikkeling en wordt om de twee jaar uitgereikt. Door de coronabeperkingen gebeurde dat dit keer met een jaar vertraging. De jury onder leiding van de onlangs afgetreden rijksbouwmeester Floris Alkemade beoordeelde eerst 48 inzendingen en vervolgens vijf nominaties. Daaruit kwam het Projectbureau Ooijen-Wanssum als beste uit de bus.
Minister Kajsa Ollongren van Binnenlandse Zaken en Koninksrijksrelaties heeft vorige week de Gouden Piramide 2020 officieel toegekend. Behalve een trofee ontving het projectbureau een geldbedrag van 75.000 euro. Het is niet de eerste prijs. Zo werd de gebiedsontwikkeling Ooijen-Wanssum al in 2019 onderscheiden met de Waterinnovatieprijs in de categorie waterveiligheid vanwege de toepassing van innovatieve dijkontwerpen.
Samenwerking van vijf overheden
Het projectbureau is een samenwerkingsverband van de provincie Limburg (formele opdrachtgever), Waterschap Limburg, de gemeente Horst aan de Maas, de gemeente Venray en Rijkswaterstaat. Het inmiddels opgeheven bureau is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het gebied rondom de dorpen Ooijen en Wanssum. In ruim drie jaar tijd – wel na een voorbereiding van twaalf jaar – is een Maaspark van 540 hectare gecreëerd. Het park was in december 2020 klaar.
Het winnende team met de trofee I foto: site Gouden Piramide
De overstromingen in 1993 en 1995 vormden de aanleiding voor het project, dat werd uitgevoerd in het kader van het programma Ruimte voor de rivier. De gebiedsontwikkeling is een oplossing voor de hoogwaterproblematiek bij deze flessenhals in de Maas; voorop stond een daling van de waterstand met 35 centimeter. De vijf overheidspartijen hanteerden als motto: water bepalend, landschap leidend, economie en leefbaarheid profiteren.
Zij bundelden volgens de jury met overtuiging hun krachten om de verschillende opgaven in het gebied met elkaar te verbinden. Het projectbureau als opdrachtgever en de combinatie Mooder Maas (Dura Vermeer en Ploegam) als aannemer met het daaraan verbonden bureau H+N+S Landschapsarchitecten hebben op honderden plekken maatwerk in het ontwerp toegepast, wordt opgemerkt.
Oude rivierarm hersteld
Het herstel van de tien kilometer lange Oude Maasarm stond centraal. Als het peil van de Maas hoog genoeg staat, stroomt het rivierwater vanzelf deze kant op. Daardoor zijn er geen sluizen of pompen nodig. Ook zijn twee extra hoogwatergeulen aangelegd. H+N+S ontwierp twee nieuwe typologieën voor de dijken die passen bij het historische terrassenlandschap: de steilranddijk (vorm van een steile muur) en de hogegronddijk (zeer flauw oplopend).
Agrarisch grondgebruik is niet meer zinvol in het gebied dat soms gedeeltelijk en gemiddeld eens in de tien jaar helemaal zal overstromen. Daarom is er een vrij toegankelijke natuurzone gemaakt. Wandelaars kruisen het water met stapstenen en vlonders, terwijl fietsers en sporadische automobilisten via voorden door het ondiepe water heen rijden.
Noodzaak van rivierruiming in juli aangetoond
Hoe hard de verruiming van de rivier hier nodig was, bleek volgens de jury tijdens de overstromingen in Limburg in juli. Op dat moment was al besloten om het Projectbureau Ooijen-Wanssum voor te dragen als winnaar van de Gouden Piramide 2020. De jury vermeldt dat de gebiedsontwikkeling tot in het kleinste detail klopt, zowel in de maatschappelijke inbedding als in het ruimtelijk ontwerp en de bestuurlijke aanpak (Zie kader Juryoordeel).
Alkemade licht toe: “Deze opdrachtgever heeft de noodzaak van rivierverruiming weten om te zetten in een enorme stimulans voor de kwaliteit van leven, door de oude rivierbedding weer te activeren en dat te verbinden aan een heel mooie landschappelijke ontwikkeling.”
Het Projectbureau Ooijen-Wanssum kreeg de voorkeur boven vier andere opdrachtgevers die ver kwamen: VvE Schoonschip voor de drijvende woonbuurt in Amsterdam-Noord, Zeestad CV/BV voor de revitalisering van het Stadshart Den Helder, Heijmans Vastgoed BV voor de herontwikkeling van Fenix in Rotterdam en de Stichting De Getijden voor haar woningbouwproject in collectief particulier opdrachtgeverschap in Nijmegen. De nominaties zijn uitgebreid beschreven in het boek Stuurmanskunst, dat gratis kan worden besteld of gedownload.
JURYOORDEEL
Hier een aantal passages uit het oordeel van de jury:
"Landschapsbouw in de beste traditie, met een ongelooflijk mooi resultaat. Het projectbureau Ooijen-Wanssum laat zien wat er mogelijk is als overheidspartijen de handen echt ineenslaan, bewoners en uitvoerders werkelijk bij de plannen betrekken, het regionaal ontwerp serieus nemen en elkaars verantwoordelijkheden gaan beschouwen als gezamenlijke verantwoordelijkheden. De jury is diep onder de indruk van de werkwijze en het resultaat…
Over de hele linie zijn vernieuwende keuzes gemaakt, steeds ten dienste van het eindresultaat, zonder te vervallen in een speeltuin van innovatie. De nieuwe dijken zijn daar toonbeelden van. Ze liggen als vanzelfsprekend in het landschap…
Ook waardeert de jury de aandacht voor het ontwerp van de bruggen en andere civieltechnische kunstwerken. Het is op zichzelf al te prijzen dat de waterveiligheids- en landschapsopgave is geïntegreerd met doelstellingen op het gebied van leefbaarheid en economie… Op iedere plek werd gezocht naar de best kloppende oplossing. De aannemerscombinatie kreeg het vertrouwen om dit maatwerk samen met de meest betrokken bewoners af te kaarten.
Het opdrachtgeverschap biedt overtuigende antwoorden op klemmende maatschappelijke opgaven, en heeft tegelijk oog voor detail. Het inspireert in alle opzichten. De jury hoopt dat het beheer even overtuigend vorm krijgt, ook nu het projectbureau is opgeheven. Daarnaast hoopt de jury dat het prijzengeld wordt ingezet om de lessen uit dit project te ontsluiten voor andere gebiedsontwikkelingen rond de water- en klimaatopgave in Nederland, door het verhaal van Ooijen-Wanssum zorgvuldig te documenteren en het op een aansprekende manier over het voetlicht te brengen."
MEER INFORMATIE
Toelichting uitslag op site Gouden Piramide
Publicatie Stuurmanskunst (download)
Korte documentaires over de vijf nominaties
Website Maaspark Ooijen-Wanssum
H2O Actueel: Limburg wil actieplan water
H2O Actueel: Waterinnovatieprijs 2019
