De waterschappen hebben het afgelopen jaar ongeveer vijftigduizend muskusratten gevangen en dat was opnieuw een daling. Het doel is om deze schadelijke gravers terug te dringen tot de landsgrens. Hiervoor worden onder andere slimme vallen en eDNA-technieken ingezet.
Op het toppunt rond de eeuwwisseling vingen bestrijders van de waterschappen jaarlijks vierhonderdduizend muskusratten. Dat aantal is spectaculair gedaald: afgelopen jaar waren het er nog exact 50.319. Dit is 6 procent minder dan in 2018, toen het om 53.511 dieren ging.
Ook het aantal beverratten neemt gestaag af. In 2019 zijn er 1.197 exemplaren gevangen, een vermindering met 14 procent. Beide diersoorten zijn uitheems en hebben hier geen natuurlijke vijanden. Zij zorgen door hun gegraaf voor veel schade aan dijken en biodiversiteit.
Binnenland muskusratvrij
De waterschappen hebben de daling gerealiseerd met intensieve inspanningen en een actieve vangststrategie. De bijna vierhonderd gespecialiseerde muskus- en beverrattenbestrijders zijn jaarrond actief. Zij hebben de beverratten al tot de landsgrenzen teruggedrongen. Ook bij de muskusratten is het streven om het binnenland vrij van deze dieren te krijgen. “Wij willen dit doel binnen tien à vijftien jaar bereiken”, vertelt Dolf Moerkens die bij de Unie van Waterschappen verantwoordelijk is voor de muskus- en beverrattenbestrijding.
Dolf Moerkens
Het einddoel is om in het binnenland nog maar vijfhonderd exemplaren per jaar te vangen, licht Moerkens toe. “Daar zijn we nog lang niet. Wij gaan nu met een werkgroep nadenken over hoe we ons doel kunnen bereiken en vasthouden. Alle vierhonderd bestrijders blijven hiervoor hard nodig.”
Zijn zorg is dat er bij de oosterburen nog steeds erg veel muskusratten rondlopen. “In Duitsland worden de muskus- en beverratten door premiejagers bestreden en niet door professionals. Dat systeem werkt niet goed. Zonder stevige grensbewaking zou Nederland binnen de kortste keren weer helemaal vol zitten.”
Dieren slimmer
Wordt het door de kleinere aantallen niet lastiger om muskusratten te vangen? “Ja”, antwoordt Moerkens. “We horen dat van bestrijders die al lang in dienst zijn. Volgens hen worden de dieren ook steeds slimmer. Zij lijken zich aan te passen aan vangmiddelen en ontwijken die. Daarom gaan we nieuwe, slimme vallen met beeldherkenning inzetten. Met deze levend vangende vallen worden alleen muskus- en beverratten gevangen en geen andere dieren zoals bevers en otters. Dat geeft geen onnodige stress bij dieren die we niet willen vangen.”
'We gaan slimme vallen met beeldherkenning inzetten'
Een andere ontwikkeling is het speuren naar muskusratten met environmental DNA-technieken (eDNA). De waterschappen werken hierbij samen met organisaties in België en Nedersaksen in het kader van een Europees LIFE-project. Dit project wordt in Nederland de komende vier jaar uitgevoerd in onder andere Noord-Holland Noord en Friesland. De bedoeling is dat deze gebieden dan al muskusratvrij worden. Moerkens verwacht er veel van. “Als de methode een succes wordt, hoeven we alleen nog vallen te plaatsen op locaties waar een positief DNA-signaal is. Daarmee zullen het aantal vallen en daarmee ook het aantal bijvangsten verminderen.”
Het hele DNA hoeft niet te worden uitgerafeld, vertelt Moerkens. “Het DNA-profiel van de muskusrat is bekend en we weten ook precies op welke positie zijn unieke code zit. Daardoor kan de computer in het lab direct naar deze positie toe in de watermonsters die zijn genomen. De methode testen we nu, want er zijn diverse uitdagingen. Zo kunnen er verstoringen optreden door temperatuurverschillen en door inlaten en uitmalen van water. Daar moeten we nog mee leren omgaan.”
Worden bestrijders in de toekomst overbodig als de muskusratten uit het binnenland zijn verdwenen? “Overbodig worden ze niet”, zegt Moerkens. “Er blijft een risico van herkolonisatie en zij hebben een belangrijke oor- en oogfunctie. Ze zullen er andere taken bij gaan krijgen. Zover is het voorlopig nog niet, maar we gaan hierover de komende jaren wel al nadenken.”
Bevers nieuw probleem
Waterschappen zijn bezorgd over het groeiende aantal bevers. Dat is volgens Moerkens een nieuw probleem. “De bever is een beschermde diersoort, maar de herintroductie hiervan in Nederland is zo succesvol dat dit dier ons steeds meer werk oplevert. Als een bever een gang in een dijk graaft, is er meteen een doorgang met een doorsnee van vijftig tot zestig centimeter. Vooral bij hoogwater doen bevers dit, omdat zij worden verdreven uit hun burchten die onder water staan.”
Waterschappen zijn bezig om voor de provincies Gelderland en Zuid-Holland een beverprotocol af te sluiten. In Limburg is dat er al. “Hier werden in het verleden bevers gevangen, waar ze echt voor overlast zorgden en alle stappen van de escalatieladder doorlopen waren. Het mooiste zou zijn als er landelijk eenduidige afspraken zouden komen. Dat lukt nu niet, omdat de bever zich nog niet in heel het land heeft gevestigd en er nog niet overal een gunstige staat van instandhouding is bereikt. Iedere provincie maakt nu zelf de balans op.”
MEER INFORMATIE
Unie van Waterschappen over de vangsten
Grote vangacties door noordelijke grenswaterschappen
Moerkens eerder over de strategie
Vangsten van muskus- en beverrratten in 2018
Portret van vanger Erik Blokland
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.