De concentraties PFAS in het Nederlands oppervlaktewater zijn op zeker 170 locaties te hoog. Dat blijkt uit een verkenning van de Universiteit Utrecht in opdracht van de Inspectie Leefomgeving en Transport. Vaak bleek het echter lastig om een specifieke bron aan te wijzen. Daarom volgt dit jaar een nieuw bronnenonderzoek.
Bij een grootschalige controle vindt Wetterskip Fryslân afwijkende – lees: verhoogde – PFAS-concentraties op drie rioolwaterzuiveringen. Waterschap Vechtstromen meet te hoge concentraties van twee PFAS-soorten in de Teesinkbeek in Boekelo. Deze berichten van de afgelopen dagen maken maar weer eens de ernst van het PFAS-probleem duidelijk. PFAS (per- en polyfluoralkylstoffen) is de verzamelnaam van duizenden door de mens gemaakte chemische stoffen die schadelijke effecten kunnen hebben op de gezondheid en het milieu.
Volgens de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) is met het onderzoek van de Universiteit Utrecht een eerste stap gezet naar de opsporing van PFAS-bronnen. De onderzoekers bekeken waar in het Nederlandse oppervlaktewater PFAS te vinden zijn en koppelden deze aan mogelijke bronnen. Er is een uitgebreide data-analyse uitgevoerd met monitoringgegevens tussen grofweg 2018 en 2023. In het onderzoek zijn geen gegevens over grondwater gebruikt.
Data van Rijkswaterstaat en waterschappen geanalyseerd
Het gaat om data van Rijkswaterstaat over het Rijn- en Maasstroomgebied en van waterschappen over regionale en binnendijkse wateren. Het was vooral bij PFAS-verontreinigingen van regionale wateren lastig om een goed beeld te krijgen. Dat heeft ermee te maken dat de kwantiteit, kwaliteit en betrouwbaarheid van de waterschapgegevens laag zijn.
Desondanks hebben de onderzoekers zo’n 170 locaties geïdentificeerd waar waarschijnlijk sprake was of is van verhoogde PFAS-concentraties. Dit suggereert dat er zich een uitstootbron in de nabijheid bevindt of ooit is geweest. De locaties vallen in drie categorieën: bekende bronnen (zoals Chemours in Dordrecht, Schiphol en Custom Powders in Helmond), mogelijke bronnen en onbekende bronnen door databeperkingen (zie kader onderaan).
Vaak lastig om specifieke bron aan te wijzen
Het was een uitdagende exercitie omdat PFAS in tal van producten en processen worden toegepast. Dat vertelt de Utrechtse onderzoeker Chiel Jonker in een bericht op de site van de ILT. “Een aantal gevallen waar sprake was van verhoogde concentraties in de grote rivieren en binnendijkse wateren, konden worden gelinkt aan bedrijven waarvan bekend is dat zij PFAS mogen lozen. Maar in veel andere gevallen was het lastig om een specifieke bron aan te wijzen en zijn suggesties voor potentiële bronnen gedaan.”
Volgens Jonker moet het huidige onderzoek vooral worden gezien als een opstap naar uitgebreid vervolgonderzoek naar PFAS-bronnen in ons land. In het onderzoeksrapport wordt aangegeven dat enkele suggesties voor vervolgstappen zijn bediscussieerd. Zoals: het op een uitgebreide en hoogkwalitatieve manier meten van PFAS in oppervlaktewater en bij rioolwaterzuiveringen, het nogmaals inventariseren en kritischer beschouwen van bestaande lozingsvergunningen en het onder de loep nemen van bedrijven die (mogelijk) PFAS gebruiken op basis van verschillende soorten bedrijfsgegevens en gerichte metingen.
Verder onderzoek op basis van actuelere data
Guido van der Meij, projectleider PFAS bij de Inspectie Leefomgeving en Transport, benadrukt het belang van meer kennis over waar PFAS-afwijkingen vandaan komen. “Deze vervuilende bronnen sporen we op en pakken we aan. Natuurlijk zien we het liefst dat bedrijven zelf bewust zijn van hun bijdrage aan de vervuiling en stappen ondernemen om uitstoot te voorkomen.”
Er komt dit jaar een vervolgonderzoek naar PFAS-bronnen. Hierbij wordt op basis van actuelere data de PFAS-concentraties beter in beeld gebracht. Dit gebeurt in samenwerking met Rijkswaterstaat, waterschappen en omgevingsdiensten. Het uiteindelijke doel is om de verantwoordelijke bedrijven op te sporen en passende maatregelen te laten nemen.
Bedrijven die PFAS gebruiken, kunnen gerichte inspecties verwachten. De ILT wil daarnaast bedrijven stimuleren om op een verantwoorde manier tijdig over te stappen naar blusschuim waarin helemaal geen PFAS meer zitten.
PFAS-BRONNEN
De ongeveer 170 locaties waar te veel PFAS is gevonden, worden in het onderzoeksrapport ingedeeld in drie categorieën:
- Bekende bronnen
De concentratieverhogingen waren al bekend of werden verwacht, omdat ze te koppelen zijn aan bekende of voor de hand liggende bronnen. Het betreft onder meer Chemours (Dordrecht), Custom Powders (Helmond), Schiphol, Fire Control (Leidschenveen) en het voormalige textielbedrijf Texoprint (Boekelo). - Mogelijke bronnen
De verhoogde concentraties PFAS suggereren duidelijk een bron, hetzij direct (bijvoorbeeld via oppervlakkige afspoeling van bedrijfsterreinen), hetzij indirect (lozingen via een rioolwaterzuiveringsinstallatie). Van mogelijke directe bronnen is sprake in Zwijndrecht, Oss, Wijchen, Emmen en Groningen. Potentiële indirecte bronnen zijn waarschijnlijk aanwezig in onder andere Lelystad, Hellevoetsluis, Someren, Den Bosch, Helmond, Gemert, Hapert, Bladel, Tilburg, Weert en de omgeving van Susteren en Hoensbroek. - Onbekende bronnen door databeperkingen
Bij een deel van de concentratieverhogingen is het niet duidelijk of er sprake is van echte verhogingen (vanwege de lage kwaliteit/betrouwbaarheid van data) en/of is het volledig onduidelijk wat eventuele lokale bronnen kunnen zijn. In deze gevallen konden in het onderzoek geen mogelijke bronnen worden gesuggereerd.
