Onderzoek: flinke kans op schade in huidig scenario voor extra waterwinning Hammerflier

Het huidige scenario voor de uitbreiding van de waterwinning op de Twentse productielocatie Hammerflier kan geen doorgang vinden. Dat concluderen Vitens en de bestuurlijke partners op basis van onderzoek van ingenieursbureau Aveco de Bondt. Hieruit blijkt dat er een aanzienlijk risico op constructieve schade aan woningen in de omgeving is, als gevolg van de verlaging van het grondwaterpeil. Vitens gaat onderzoeken of dit risico kan worden weggenomen met andere maatregelen.

Momenteel haalt het drinkwaterbedrijf Vitens 1,6 miljoen kubieke meter water per jaar uit de grond bij Hammerflier. Volgens de vergunning die door de provincie Overijssel is verleend, kan de productie worden uitgebreid naar maximaal 5 miljoen kubieke meter per jaar. Dat was tot vrij recent niet nodig.

Door de toenemende vraag staat echter de levering van drinkwater in Twente nu onder druk en moet er op korte termijn capaciteit bijkomen. Het waterbedrijf presenteerde daarom een tijdje geleden een scenario waarin de winning in Hammerflier naar het maximum wordt opgevoerd, in combinatie met meer infiltratie van oppervlaktewater in het gebied.

Onrust onder omwonenden
Dit plan heeft voor grote onrust gezorgd onder omwonenden van het waterwingebied tussen Ommen en Den Ham. Zij vrezen voor schade aan hun woningen door inklinking van de bodem. In oktober 2022 verwachtte Vitens nog, op basis van een eerste onderzoek van ingenieursbureau Aveco de Bondt, met maatwerk aan de bezwaren tegemoet te kunnen komen.

Bij een aantal huizen zijn er al scheuren. De AdviesCommissie Schade Grondwater onderzoekt op het ogenblik of er een relatie is met de winning die sinds 1992 plaatsvindt.

Mogelijk constructieve schade aan woningen
Aveco de Bondt voerde hierna een vervolgonderzoek uit. Vorige week zijn de resultaten gepresenteerd aan de omwonenden en de bestuurlijke begeleidingsgroep, die bestaat uit provincie Overijssel, Vitens, waterschap Vechtstromen, gemeente Twenterand en gemeente Ommen.

Extra drinkwaterwinning blijkt aanzienlijke gevolgen te hebben in het wat natte gebied, dat een afwisselende bodemopbouw heeft met veen en laagjes van klei en silt. Als de productie conform het huidige scenario naar 5 miljoen kubieke meter per jaar gaat, is er een kans op constructieve schade aan een derde tot de helft van de woningen in het nu onderzochte gebied.

Het ingenieursbureau heeft uitgebreid gekeken naar de ‘eerste cirkel’ rondom de productielocatie Hammerflier, waarin 44 locaties met woningen en gebouwen staan. Hier is de grondwaterstandverlaging het grootst: tot 25 centimeter. Bij alle percelen zijn de kenmerken van de bebouwing, fundering en bodemopbouw gedetailleerd onder de loep genomen. Op basis van deze analyse concludeert Aveco de Bondt dat er bij ongeveer 50 procent van de huizen kans op schade is.

Het risico is beperkter in de zone eromheen waar de grondwaterstand hoogstens 10 centimeter lager wordt. Het gaat hier wel om een groot aantal woningen. Een kanttekening: Aveco de Bondt heeft de situatie in deze zone niet tot in detail onderzocht.

Het is volgens het bureau raadzaam om andere scenario’s te bekijken, zoals bouwkundige maatregelen, extra infiltreren van oppervlaktewater, minder sterk uitbreiden in onttrekkingsdebiet en geen uitbreiding. Aveco de Bondt adviseert een gebiedsgerichte aanpak met samenwerking tussen overheden en bewoners, om funderingsschade in het gebied samenhangend te kunnen aanpakken.

Uitwerking van aantal scenario’s
Commissaris van de Koningin Andries Heidema gaat in een brief aan Provinciale Staten van Overijssel in op de reactie van Vitens en de betrokken overheden. “Dit risico op constructieve schade is dermate hoog dat Vitens en alle bestuurlijke partners op het standpunt staan dat de verhoging van de drinkwaterwinning Hammerflier in het onderzochte scenario geen doorgang kan vinden. GS onderschrijft dit.” Maar, voegt Heidema eraan toe: “Tegelijkertijd is het belang van drinkwater groot en daarom onderzoekt Vitens of er maatregelen denkbaar zijn die dit risico kunnen wegnemen en wat de consequenties daarvan zijn.”

Volgens een woordvoerder van Vitens in een artikel in dagblad Tubantia gaat het waterbedrijf een aantal scenario’s uitwerken, waarbij onder meer wordt gekeken naar de complete waterhuishouding in het gebied. Verder wordt bekeken of met aanvullende maatregelen schade bij de onderzochte huizen kan worden voorkomen.

Structurele verhoging op andere plekken
Wethouder Arjan Hof van de gemeente Twenterand had er al rekening mee gehouden dat een streep door het plan van Vitens zou gaan. “Onze vermoedens zijn uitgekomen”, verklaart hij tegenover Tubantia. “Er zijn echt gevolgen voor de omgeving van de waterwinning. Het is aantoonbaar dat 5 miljard liter water oppompen niet door mag gaan.” Hof heeft vanwege de mogelijke schade nu ook twijfels over de huidige winning.

Heidema meldt in zijn brief nog wat het niet doorgaan van de uitbreiding van de winning bij Hammerflier betekent. “Dan zal de productie op andere plaatsen structureel verhoogd moeten worden en zal er water naar Twente gebracht moeten worden. Op beide vlakken zijn de eerste stappen gezet met de verhoging van de winningen Archemerberg en Vechterweerd en het aanleggen van de reinwaterkelder bij Hammerflier.”