Onderzoeksinstituut Deltares heeft een tool uitgebracht die het mogelijk maakt om de schadelijkheid van toxische stoffen in beeld te brengen, in plaats van alleen hun concentratie.
In de eerste tien dagen na lancering is de tool al honderden malen gedownload door mensen uit de hele wereld, laat Jos Vink weten. Hij is expert sediment- en waterkwaliteit bij Deltares en verantwoordelijk voor de ontwikkeling van de gebruiksvriendelijke tool.
De concentratie van giftige stoffen als koper, nikkel, zink en lood, zegt lang niet alles over hun schadelijkheid in specifieke wateren, vertelt Vink. Die wetenschap was voor Deltares, in samenwerking met Leiden Universiteit en het RIVM, aanleiding voor de ontwikkeling van een tool waarmee de schadelijkheid locatiespecifiek kan worden berekend. De tool heeft de naam PNEC-pro gekregen (Predicted No-Effect Concentrations).
“De generieke normen voor het beschermingsniveau van water schrijven bijvoorbeeld voor dat de concentratie van koper maximaal 2,4 microgram mag zijn. Wat wij wilden weten is: welk deel van het koper zorgt voor toxiciteit, ofwel: wat is de vrije opgeloste ionactiviteit? Daarvoor moet je de samenstelling van het water weten. In een beek zit bijvoorbeeld veel opgelost organisch materiaal dat het koper bindt. Daar kan de concentratie misschien wel 15 microgram zijn voor er sprake is van schadelijkheid die de norm overschrijdt. In de Rijn daarentegen, met heel weinig organisch materiaal, is de generieke norm van 2,4 microgram eigenlijk te hoog. Ons model werkt daarom met zogeheten biobeschikbaarheid: we relateren het schadelijke effect aan de samenstelling van het water.”
De Kaderrichtlijn Water staat het gebruik van de tool toe en Nederland gebruikt het instrument inmiddels voor de rapportage van de waterkwaliteit aan de Europese Commissie. “Waterbeheerders en onderzoekers van oppervlaktewateren zien PNEC-pro echt als een landmark”, zegt Vink. “Met deze beoordelingsmethode worden er veel minder overschrijdingen in Rijkswateren geconstateerd dan wanneer de generieke normen worden gehanteerd, terwijl Brussel op het punt stond Nederland aan te spreken over die overschrijdingen. Daarnaast is de tool voor waterbeheerders belangrijk omdat ze nu weten waar beschermingsmaatregelen meer en minder urgent of effectief zijn. Dat hangt dus niet in de eerste plaats af van de concentratie.”
De recent gelanceerde PNEC-pro is een uitgebreide en geactualiseerde versie van een al eerder bestaande tool. Vink: “We hebben onder meer lood toegevoegd, dat onlangs door de Europese Commissie als prioritaire stof is aangeduid.”
De PNEC-pro is gratis te downloaden op www.pnec-pro.com.