De verontreiniging van water met perfluor- en polyfluoralkylverbindingen (PFAS) komt overal in Europa voor. Dat geldt voor verschillende typen water zoals oppervlaktewater, grondwater, oevergrondwater en regenwater. Aangezien deze wateren ook bronnen vormen voor drinkwater worden ook verhoogde concentraties PFAS in drinkwater aangetroffen. In een aantal landen zoals Zweden en Italië heeft dat al geleid tot het sluiten van drinkwaterwinningen of het versneld aanpassen van de zuivering.
Dit blijkt uit een studie van onderzoeksinstituut KWR die door minister Mark Harbers naar de Tweede Kamer is gestuurd. Het onderzoek is gedaan op verzoek van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. De opdracht was: breng de aanwezigheid van PFAS in Europese oppervlaktewater, oever- en grondwater en drinkwater in beeld. Daarbij is met name aandacht gevraagd voor puntbronnen (hotspots) en concentraties van de stoffen in Rijn en Maas, de rivieren die in Nederland als bron dienen voor drinkwater.
KWR maakte een inventarisatie op basis van wetenschappelijke literatuur, maar sprak ook met onderzoekers uit Italië, Duitsland, Noorwegen. Perfluor- en polyfluoralkylverbindingen (PFAS) vormen een groep chemische verbindingen met een groot aantal toepassingen, die in de afgelopen 60 jaar op grote schaal zijn geproduceerd en gebruikt. De stoffen zijn zeer persistent, mobiel en toxisch in het milieu en schadelijk voor de gezondheid. In sommige gevallen hopen ze zich op in het lichaam.
Op basis van het onderzoek stelt KWR vast dat er meerdere verkennende PFAS-onderzoeken zijn gestart waarbij vooral werd gekeken naar de meest bekende: PFOA en PFOS. “Dit onderzoek geeft de bevestiging dat ook vele andere soorten PFAS op grote schaal worden aangetroffen.” De metingen aan PFOS en PFOA in het stroomgebied van de Rijn lijken aan te geven dat de stoffen de laatste jaren afnemen maar ook dat de afname stabiliseert, concluderen de onderzoekers. Ze bevelen daarbij aan “om de trends goed uit te zoeken en hier ook andere soorten PFAS in te betrekken.”
Hotspots
Het totale aantal locaties waar PFAS worden uitgestoten, de zogeheten hotspots, wordt geschat op ongeveer 100.000 in Europa. Industriële gebieden blijken in een aantal gevallen ernstig verontreinigd te zijn, en niet alleen in Nederland (Dordrecht en Helmond) maar ook in andere Europese landen als Duitsland, België en Italië, schrijven de onderzoekers. Ook op luchthavens, militaire bases en oefenlocaties voor de brandweer worden verhoogde PFAS-concentraties aangetroffen, dit omdat in blusschuim een stof als perfluoroctaansulfonzuur (PFOS) is verwerkt.
Naast deze oefenlocaties zijn ook in verschillende landen de afvalwaterzuiveringen duidelijk in beeld als een plek waar de PFAS-afvalstromen van industrie en huishoudens samenkomen, staat in het onderzoek. "Hierdoor vormen de rioolwaterzuiveringen een route van PFAS naar het oppervlaktewater. Ook blijft een gedeelte achter in het zuiveringsslib. Het hergebruik van het zuiveringsslib heeft in onder andere Duitsland de verspreiding van PFAS over een groot gebied veroorzaakt."
In verschillende landen hebben de PFAS verontreinigingen geleid tot crisesachtige situaties, zoals in Italië, Zweden, Duitsland en Nederland en meer recent Vlaanderen en Denemarken. Incidenten zoals de lozingen van Chemours in Dordrecht en het chemieconcern 3M in Zwijndrecht bij Antwerpen wakkeren de onrust aan over blootstelling aan de stoffen, stellen onderzoekers vast. Het is niet toevallig dat vijf landen die te maken hebben PFAS problematiek (Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden) recent een procedure zijn gestart om PFAS helemaal te verbieden in de Europese Unie.
Een interessant gegeven is dat 80% van ons drinkwater thuis wordt verbruikt. Daar ligt een enorme uitdaging, maar ook een kans om echt verschil te maken. Door slimmer om te gaan met de distributie van water, kunnen we helpen om het verbruik te verminderen zonder dat we daar veel van merken. Dit zou niet alleen helpen om onze waterbronnen te sparen, maar ook de druk op het systeem tijdens droge perioden verlagen.
Dit gaat verder dan alleen maar korter douchen; het gaat om een bewuste verandering in ons dagelijks leven om ervoor te zorgen dat er genoeg water is voor iedereen. Iemand iets gunnen. Beginnen met het nadenken over de oplossingen menukaart ook met water zoals we dat met energie doen - waar kunnen we besparen, hoe kunnen we efficiënter zijn, en hoe kunnen we ons aanpassen aan nieuwe omstandigheden?
Er is geen eenduidige oplossing voor het probleem, en additionele productie levert ons op langere termijn niets op. Misschien is het tijd om deze uitdaging aan te gaan en te kijken naar hoe we thuis ons watergebruik kunnen optimaliseren.